Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΑΝΟΥ ΤΟΥΡΛΗ ΓΙΑ ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ «ΤΟ ΑΥΤΟ» ΤΟΥ STEPHEN KING (ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ)

ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΟ ΠΑΝΟ ΤΟΥΡΛΗ

Μέρος Β΄

Στο προηγούμενο άρθρο (σ.: Διαβάστε το πρώτο μέρος, εδώ: https://booksandstyle.gr/η-κριτικη-του-πανου-τουρλη-για-το-αυτο-1/) κατέγραψα με αφορμή τα όσα γίνονται στον 1ο τόμο του μυθιστορήματος τα πώς και τα γιατί που συναποτελούν το υπόβαθρο των χαρακτήρων που αγάπησα από την αρχή. Ας συνεχίσουμε όμως γιατί έχουμε ακόμη πολλά να πούμε!

Στον δεύτερο τόμο έχουμε την κορύφωση των ιστοριών του παρελθόντος και του παρόντος με έναν πανέξυπνο και ευρηματικό χειρισμό, όπου το τέλος κάθε κεφαλαίου που μιλάει για το χτες είναι η αρχή του επόμενου που μιλάει για το σήμερα. Παραλληλισμοί, παρεμφερείς εικόνες και σκηνικά που βοηθάνε τη μυστηριώδη αμνησία της Λέσχης των Λούζερ να απομακρυνθεί σταδιακά και σελίδα τη σελίδα να μάθουμε πώς αντιμετώπισαν το Αυτό το 1958, τι συνέβη και γιατί ένιωσαν πως κέρδισαν. Εδώ υπάρχουν άφθονες σκηνές αιματοχυσίας και ξέφρενου κυνηγητού, που μου θύμισαν τον κλασικό και αγαπημένο Stephen King, τις οποίες επίσης προσπέρναγα και ναι, το Αυτό αρχίζει να παίρνει σάρκα και οστά, να αποκτά υπόσταση και να καταλαβαίνει ο αναγνώστης περίπου για τι πλάσμα πρόκειται. Αυτή η αποκάλυψη ίσως ξενερώσει κάποιους, ειδικά όσους έχουν παρασυρθεί από τις ρεαλιστικές απεικονίσεις της κοινωνίας και την αληθοφάνεια των ιστοριών των πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών του βιβλίου. Ας μην ξεχνάμε όμως για ποιον συγγραφέα μιλάμε.

Αν εξαιρέσουμε την αρχική εμφάνιση του Αυτού στη Γη κάτι αιώνες πίσω, που δεν με έπεισε αλλά δεν με νοιάζει, πρόκειται για μια οντότητα που εκπροσωπεί τον τρόμο του καθενός μας, ζωντανεύει τους χειρότερους εφιάλτες μας και τρέφεται από αυτήν την αδυναμία που προκύπτει. Γιατί όμως τρέφεται κυρίως με παιδιά και γιατί κατάφεραν να το πολεμήσουν η συγκεκριμένη παρέα αυτών των εφτά ηρώων; Η άποψη του συγγραφέα δίνει αφορμή για πολλή περαιτέρω σκέψη: «Οποιοδήποτε από αυτά τα εφτά παιδιά θα μπορούσε να Το χορτάσει και να Το ξεδιψάσει, κι αν δεν είχε τύχει να έρθουν και τα εφτά μαζί, το Αυτό σίγουρα θα τα είχε πάρει ένα ένα, αφού η ποιότητα του μυαλού τους θα Το είχε προσελκύσει όπως η μυρωδιά μιας ζέβρας προσελκύει ένα λιοντάρι σ’ έναν συγκεκριμένο νερόλακκο. Και τα εφτά μαζί όμως είχαν ανακαλύψει ένα ανησυχητικό μυστικό που ακόμα και το Αυτό αγνοούσε: ότι η πίστη είναι ένα νόμισμα με δύο όψεις. Αν υπάρχουν δέκα χιλιάδες χωρικοί που δημιουργούν βρικόλακες πιστεύοντας στην ύπαρξή τους, τότε ίσως υπάρξει και ένας –μάλλον παιδί- που θα επινοήσει με τη φαντασία του και τον πάσσαλο για την εξόντωσή τους. Ο πάσσαλος όμως δεν είναι παρά ένα κομμάτι ξύλο, το μυαλό είναι το σφυρί που τον καρφώνει στο κατάλληλο σημείο» (τ. 2, σελ. 565).Ο ίδιος ο συγγραφέας γράφει στο σημείωμά του για την επετειακή έκδοση των 25 χρόνων αυτού του μυθιστορήματος: «Ποιο τέρας θα κρυβόταν πίσω από τις μάσκες και τους καθρέπτες;… Κατά βάση θα ήταν το τρολ που κρύβεται κάτω από τις γέφυρες, τις οποίες όλοι μας διασχίζουμε καθώς αφήνουμε την παιδική μας ηλικία και ενηλικωνόμαστε» (τ. 2, σελ. 747).

Άλλο ένα θετικό χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι η αγάπη του συγγραφέα προς τις βιβλιοθήκες και μέσα από αυτές προς τη γνώση, τη μάθηση, τις σπουδές (έχω διαβάσει «Το φάντασμα της βιβλιοθήκης» του ιδίου και μόνο τα καλύτερα έχω να πω). Ο Μάικ Χάνλον εργάζεται στη Δημοτική Βιβλιοθήκη και από αυτόν τον χαρακτήρα έχουμε το μικρόβιο της έρευνας, μιας και ο βιβλιοθηκάριος πρέπει να μάθει καλά την ιστορία της πόλης του και της ευρύτερης περιοχής, να κατανοήσει, να καταγράψει και μετά να κινηθεί ενώ ταυτόχρονα η καθημερινότητά του είναι μια ρουτίνα (τελικά μόνο σε μένα αρέσουν αυτές οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις κλεισίματος, ανοίγματος και καταγραφής που χαρακτηρίζουν το επάγγελμά μου;): «…εγώ θα μείνω εδώ μέχρι να πεθάνω, κολλώντας με σελοτέιπ σελίδες σκισμένες από το Business Week, συμμετέχοντας στις μηνιαίες συναντήσεις για την απόκτηση των νέων τίτλων της βιβλιοθήκης…» (τ. 1, σελ. 228). Στο αντίθετο άκρο κινείται ο Μπεν Χάνσκομ, εκπροσωπώντας τον χαρακτήρα του αναγνώστη που λατρεύει τη βιβλιοθήκη: τους ήχους της, τη μυρωδιά των βιβλίων («…πιπεράτη μυρωδιά, σχεδόν θεΐκή», τ. 1, σελ. 274), τους επισκέπτες, την ποιότητα του φωτός, «πλάθοντας με τη φαντασία του τους κόσμους αυτών που ζούσαν στον καθένα…» (τ. 1, σελ. 274) και τόσα άλλα. Ένας υπέροχος άξονας με δύο διαφορετικά κέντρα αναφοράς! Και πάνω που έκανα τη σύγκριση και άφηνα το βίτσιο του επαγγέλματος να με παρασύρει, πετάει ο συγγραφέας μια πρόταση που μου έφερε ρίγη ανατριχίλας: «…άραγε θα κατατροπωνόταν το κτήνος.. ή μήπως θα έτρωγε τους καλούς;». Ναι, υποτίθεται ότι αυτό είναι απορία των παιδιών που ακούνε το παραμύθι στο παιδικό τμήμα της Βιβλιοθήκης, μου ακούστηκε όμως έντονα ως προοικονομία για το μέλλον των ηρώων του βιβλίου που διάβαζα (όπως επίσης όταν τα παιδιά πάνε να δουν στο σινεμά τον «Έφηβο Λυκάνθρωπο» ο αστυνομικός στο τέλος της ταινίας: «… είπε με επισημότητα σ’ έναν άλλο μπάτσο ότι αυτό θα έπρεπε να διδάξει στους ανθρώπους να μην ανακατεύονται σε δουλειές που ήταν προτιμότερο να τις αφήνουν στην κρίση του Θεού»-τ.1, σελ. 550)!Η γραφή είναι ανατριχιαστική, ρεαλιστική, σκληρή, κυνική, ωμή και κατά τόπους λογοτεχνική! Αυτό με ξάφνιασε γιατί δεν περίμενα καλολογικά στοιχεία και κυρίως παρομοιώσεις τόσο απόλυτα ταιριαστές με την ατμόσφαιρα και τις σκηνές που περιγράφονται! Για παράδειγμα, αγάπησα με την πρώτη την εξής πρόταση: «Ο πισινός του χτύπησε στα ράφια της πλάτης του μπαρ και τα γυαλικά κουτσομπόλεψαν λιγάκι καθώς τα μπουκάλια τσούγκριζαν μεταξύ τους» (τ.1, σελ. 128). Επίσης, λες με χαιρεκακία, ο συγγραφέας δίνει τον πρώτο λόγο στον καρκίνο, χαρίζοντας στον αναγνώστη μια ανατριχιαστική εικόνα που δύσκολα θα ξεχάσει: «…ένιωσα τον καλπάζοντα καρκίνο που το γλεντούσε ξαμολημένος στο σώμα του, καταβροχθίζοντας ό,τι καλό είχε μείνει για να καταναλωθεί -όχι πως είχαν μείνει και πολλά πλέον, τα ντουλάπια του Άλμπερτ Κάρσον είχαν σχεδόν αδειάσει» (τ. 1, σελ. 242). Σε άλλα σημεία, έχυν τη δυνατότητα να ξεπηδήσουν κωμικοτραγικές αλήθειες: «Η κυρία Κόουλ ήταν πολύ δημοκρατικός άνθρωπος. Σιχαινόταν εξίσου όλα τα παιδιά» (τ. 1, σελ. 545). Άλλη αγαπημένη παρομοίωση: «Ο Χάρολντ Γκάρντενερ είδε τα κτίρια που ήταν αντικριστά στη Μέιν Στριτ να γέρνουν το ένα κοντά στο άλλο σαν κυρίες που πιάνουν το κουβεντολόι παίζοντας χαρτιά, με τα κεφάλια τους σχεδόν να αγγίζονται» (τ. 2, σελ. 685).

Επίσης δε γίνεται να μην επεκταθώ σε αυτό το υποδόριο, εκλεπτυσμένο χιούμορ που μου προκαλούσε κατά καιρούς νευρικά γέλια (και τη χρειαζόμουν αυτήν την εκτόνωση, μιας και η ιστορία δε με άφηνε να πάρω ανάσα): «Μια άλλη γυναίκα σκοτώθηκε όταν η ξαφνική και βίαιη αναστροφή των λυμάτων, που προκλήθηκε από το διογκούμενο μεθάνιο, έκανε τη λεκάνη της τουαλέτας της να εκραγεί σαν βόμβα. Η άτυχη γυναίκα, που καθόταν εκείνη τη στιγμή στον θρόνο και χάζευε τον καινούργιο κατάλογο της Banana Republic, έγινε κομμάτια» (τ. 2, σελ. 603-604). Και το αγαπημένο μου απόσπασμα: «Ο Χάρολντ Γκάρντενερ φώναξε στον Άλφρεντ Ζίτνερ… για να τον ρωτήσει αν οι δρόμοι θα κατέρρεαν. Ο Ζίτνερ απάντησε ότι πρώτα θα πάγωνε η Κόλαση κι έπειτα θα γινόταν κάτι τέτοιο. Με τα μάτια της φαντασίας του, ο Χάρολντ είδε τον Αδόλφο Χίτλερ και τον Ιούδα τον Ισκαριώτη να μοιράζουν παγοπέδιλα και συνέχισε να σηκώνει σακιά με άμμο» (τ. 2, σελ. 673).

Ούτε τη Βίβλο δεν αφήνει ήσυχη ο αθεόφοβος συγγραφέας! Με συγκρατημένο σεβασμό και γενικότερα θετική στάση απέναντί της και απέναντι στα οφέλη από την πίστη σε μια θρησκεία και στη Θεία Δύναμη, βρίσκει την ευκαιρία να διατυπώσει μια μεγάλη αλήθεια με τον δικό του φυσικά τρόπο: «Μερικά πράγματα στη Βίβλο ήταν ακόμα καλύτερα κι από εκείνα στα κόμικς τρόμου. Άνθρωποι έβραζαν σε καυτό λάδι ή κρεμόντουσαν όπως ο Ιούδας ο Ισκαριώτης… οι μαζικές δολοφονίες μωρών που συνόδευσαν τη γέννηση του Μωυσή και του Ιησού Χριστού, τύποι που έβγαιναν απ’ τον τάφο τους ή πετούσαν στον αέρα… προφήτες που έβλεπαν το μέλλον και μάχονταν με τέρατα» (τ. 1, σελ. 510).

Οι ανθρώπινες σχέσεις, η κοινωνικότητα και η κοινωνικοποίηση, το ψυχολογικό υπόβαθρο είναι στοιχεία εξίσου διασκορπισμένα σε αυτό το βιβλίο. Ο Stephen King αναφέρει για ένα αγαπημένο μου και το πιο ευαίσθητο απ’ όλα θέμα, τη φιλία: «΄Ισως, σκέφτηκε, να μην υπάρχουν καλοί ή κακοί φίλοι, πιθανόν να υπάρχουν απλώς φίλοι, άνθρωποι που σου στέκονται όταν πονάς και σε βοηθάνε να μη νιώθεις τόσο μόνος. Και ίσως αυτοί οι άνθρωποι ν’ αξίζουν να φοβάσαι για χάρη τους και να ελπίζεις για χάρη τους και να ζεις για χάρη τους. Ίσως ν’ αξίζουν και να πεθαίνεις για χάρη τους, αν έτσι πρέπει να γίνει. Όχι καλοί φίλοι. Όχι κακοί φίλοι. Απλώς άνθρωποι με τους οποίους θέλεις, με τους οποίους έχεις ανάγκη, να είσαι μαζί, άνθρωποι που χτίζουν τα σπίτια τους μες στην καρδιά σου» (τ. 2, σελ. 236).Αν σας κουράζουν οι ιστορίες μέσα στην ιστορία ή αναρωτιέστε γιατί έπρεπε να γραφτούν τόσες παρένθετες λεπτομέρειες (που για μένα απλώς δίνουν μεγαλύτερη αληθοφάνεια και παραστατικότητα στο σύνολο του μυθιστορήματος) ο ίδιος ο Stephen King γράφει: «Έτσι είναι και με τις ιστορίες. Η μία οδηγεί στην επόμενη, και στη μεθεπόμενη, και στη μεθεπόμενη -ίσως πηγαίνουν προς την κατεύθυνση που θέλεις κι εσύ να πας, ίσως και όχι. Στο τέλος το πιο σημαντικό πιθανόν να είναι η φωνή που λέει την ιστορία παρά οι ίδιες οι ιστορίες» (τ. 1, σελ. 696). Χμμμ! Εντάξει, παραδέχομαι ότι οι μόνες σελίδες που προσπέρναγα ήταν αυτές με τις δολοφονικές επιθέσεις του Αυτού ή το κυνηγητό που εξαπέλυε, δόξα τω Θεώ ξέρω πώς βγαίνουν τα’ άντερα από ένα σώμα ή φαντάζομαι πώς θα είναι να ξεριζώνεις άκρα ανθρώπινου σώματος, δε χρειάζεται να εντρυφήσω περισσότερο. Άφηνα αυτά τα χωρία για να βυθιστώ σύντομα στην αμέσως επόμενη ιστορία ή στην εξέλιξη της δράσης.
Το «Αυτό» είναι ένα πολυεπίπεδο, κλιμακούμενο μυθιστόρημα που δεν εντάσσεται εύκολα σε καμία κατηγορία. Εναλλάσσει το γκροτέσκο με την περιπέτεια, την τραγικότητα με τη συγκίνηση, τον καθαρό και απόλυτο τρόμο με τον ρεαλισμό. Σίγουρα δεν πρέπει να ξεκινήσει κάποιος τη γνωριμία του με τον συγγραφέα με αυτό το βιβλίο, είναι όμως ένα must-read για όσους λατρεύουν τη γραφή του, το στυλ και την ποικιλία των θεμάτων και των στυλ γραφής που αναπτύσσει. Για μένα ήταν μια από τις συγκλονιστικότερες αναγνωστικές εμπειρίες και πραγματικά θα μου είναι δύσκολο να προχωρήσω σύντομα σε επόμενο βιβλίο. Είμαι ακόμη στο Ντέρι και παλεύω να εξαγνίσω τους φόβους μου για να μην έρθω κι εγώ αντιμέτωπος με το Αυτό. Διαβάστε το, απολαύστε το, ζήστε το!

Τίτλος: ΤΟ ΑΥΤΟ (ΤΟΜΟΣ 2)
Συγγραφέας: STEPHEN KING
Εκδόσεις: ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ
ISBN: 9789604617883
Τιμή: 14,50