ΠΑΝΟΣ ΤΟΥΡΛΗΣΓΡΑΦΕΙ Ο ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΟΣ ΠΑΝΟΣ ΤΟΥΡΛΗΣ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΔΑΦΝΗΣ ΣΟΥΜΑΝ: PETER TAMAS
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ-ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟΥ: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ
Η Εντίτ Λαμάρκ είναι από μια πλούσια λεβαντίνικη οικογένεια που ζει τουλάχιστον τρεις αιώνες στην πανέμορφη Σμύρνη, στο «Μαργαριτάρι της Ανατολής».
Είναι μια κοπέλα ασφαλής, σίγουρη, με τις διαφορές που έχει με τη μητέρα της ως προς τη διαπαιδαγώγησή της, ώσπου μια μέρα έρχεται ένας κύριος με δερμάτινο χαρτοφύλακα, να της αλλάξει τα πάντα στη ζωή της. Περίπου την ίδια περίοδο φτάνει στη Σμύρνη ο Ινδός, απόφοιτος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Αβινάς Πιλάι, σαν έμπορος κοσμημάτων ενώ στην πραγματικότητα είναι κατάσκοπος των Άγγλων και ήρθε να διερευνήσει τις προθέσεις των Τούρκων και των συμμάχων Γαλλοϊταλών.
Πού να ʼξερε πως σύντομα ο έρωτας θα του χτύπαγε την πόρτα! Η Παναγιώτα Γιαγτζίογλου, κόρη μπακάλη, ζει τον πρώτο της εφηβικό έρωτα και μαζί τις καλύτερες κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις αυτής της υπέροχης πόλης. Θα αντέξει όμως η αγάπη, όταν η πατρίδα και η Μεγάλη Ιδέα μπουν στη μέση; Τέλος, ποια είναι η μυστηριώδης Σεχραζάτ που εμφανίστηκε ξαφνικά τις ημέρες του Σεπτέμβρη του 1922 στον κήπο της οικογένειας του Τούρκου αξιωματικού Χιλμί Ραχμί και γιατί δεν μιλάει; Τι συνέβη στη ζωή της και ποιος την αναζητά εκείνες τις μέρες του θρήνου;
Πριν ξεκινήσω, θα εξομολογηθώ δύο πράγματα: α) Η περίληψη και η υπόθεση του βιβλίου έχουν ξαναγραφτεί και αναλυθεί εκατομμύρια φορές από πάμπολλα βιβλία, τα οποία όσο καλογραμμένα και συναρπαστικά κι αν είναι, αφορούν στα ίδια πράγματα: καθημερινότητα, αρμονική γειτνίαση με τους Τούρκους, άφιξη ελληνικών στρατευμάτων το 1919 και αρχή του τέλους, κατάρρευση μετώπου, θάνατος και σφαγή. β) Το βιβλίο το έγραψε Τουρκάλα συγγραφέας. Επομένως σχεδόν μόλις το έπιασα στα χέρια μου φοβήθηκα μια επανάληψη μυρίως γραφέντων ιστοριών (είτε ανούσια, είτε καλογραμμένη) και μάλιστα κατά πάσα πιθανότητα υποκειμενικά ή μεροληπτικά σχεδιασμένη λόγω της εθνικότητας της κυρίας Σούμαν. Με το που ξεκίνησα όμως να το διαβάζω, οι φόβοι και οι επιφυλάξεις μου κατέρρευσαν σαν… χάρτινος πύργος, γιατί τίποτε από αυτά που σκεφτόμουν δεν αφορούσε στη «Σιωπή της Σεχραζάτ» (εκδόσεις Ψυχογιός), ένα εντελώς διαφορετικό, άρτιο και συναρπαστικό μυθιστόρημα, γεμάτο εκπλήξεις και γραμμένο μ’ έναν τρόπο που δεν έχω ξανασυναντήσει σε άλλα κείμενα.
Η ιστορία διαδραματίζεται ανάμεσα στα 1905 και 1922, με την ιστορία της Σεχραζάτ να επεκτείνεται και στα επόμενα χρόνια, καθώς η τουρκική οικογένεια που την βρήκε στον κήπο της ζει τη δική της καθημερινότητα. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση της Σεχραζάτ -όταν φτάνει τα 100 χρόνια και θυμάται τα γεγονότα- μπλέκεται αριστοτεχνικά με τις τριτοπρόσωπες αφηγήσεις των άλλων πρωταγωνιστών πριν και κατά τη διάρκεια της μικρασιατικής καταστροφής. Πολλές φορές οι αφηγήσεις γίνονται σχεδόν παράλληλα ενώ τα πρωθύστερα εμπλουτίζουν την αφήγηση και δίνουν ενάργεια και σασπένς: πότε έγινε αυτό και γιατί, πώς φτάσαμε ως εκεί, κ.λπ.. 
Η συγγραφέας δε με άφησε να πάρω ανάσα! Με πήγαινε από τον έρωτα του Αβινάς Πιλάι με την Εντίτ Λαμάρκ, στις απίστευτες εξελίξεις των σχέσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας του Χιλμί Ραχμί και της γυναίκας του, Σουμπούλ, εξαιτίας της Σεχραζάτ, κι από κει στην αγάπη που ξεφύτρωνε σε νεανικά στήθη, την ίδια στιγμή που άλλα παλλόμενα από μεγάλες ιδέες στήθη μάτωναν ή τσακίζονταν στο μέτωπο του Σαγγάριου.
Μου άρεσε πολύ που ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις φραγκολεβαντίνικες οικογένειες και τι αυτές χάσανε και πώς αντέδρασαν στην όλη καταστροφή. Αναμενόμενο, βέβαια, αυτοί οι άνθρωποι να μην ζήσανε την τραγωδία σε όλη της την έκταση ή να μην χάθηκαν τόσοι όσοι από τους Έλληνες και τους Αρμένιους, παρ’ όλη τη σεβαστή περιουσία που κάηκε σε μία νύχτα. Σίγουρα δεν πέρασαν καλά εκείνες τις μέρες, όμως η ασφάλεια του ξένου διαβατηρίου και η προστασία από ομοεθνείς στρατιώτες -που τους οδήγησαν με ασφάλεια στα καράβια και ξέφυγαν από τον κλοιό ενώ πίσω τους οι ναύτες έριχναν βραστό νερό σε όσους απελπισμένους προσπαθούσαν να βρουν καταφύγιο στα ίδια αυτά πλοία- ήταν κάτι που δεν το έζησαν οι Έλληνες. Προς Θεού, δεν υποστηρίζω ότι οι φραγκολεβαντίνοι αρέσκονταν να βλέπουν αυτές τις απάνθρωπες επιχειρήσεις, πάντως γλύτωσαν κι αυτό μένει.
Μάλιστα, η ίδια η συγγραφέας, για πρώτη και ίσως μοναδική φορά, κραυγάζει κατά όλου αυτού του πλούτου και της ευμάρειας ως ιδανικού:
«Αντίο σας, γούνες, μανσόν, δαντελωτά εσώρουχα, καπέλα από το Παρίσι! Ας καούν σ’ αυτήν την κόλαση τα πράγματα που υπόσχονται μια πιο ευτυχισμένη ζωή. Υπήρχε μια ευτυχισμένη ζωή… Αφού χάθηκε εκείνη η ζωή, ας καούν, ας γίνουν στάχτη όλα τα καπέλα, τα μανσόν, τα καμπαρέ, οι αίθουσες δεξιώσεων, τα ξενοδοχεία. Ας καεί το καθετί που κάποτε της υποσχόταν ψεύτικη ευτυχία» (σελ. 459).
Η τρυφηλή ζωή των πλουσίων και η άνετη σχετικά ζωή των επαγγελματιών καταγράφονται πιστά και οι περιγραφές της πόλης πριν καεί με ανατρίχιασαν. Έχω επίσης διαβάσει πολλά για τη Σμύρνη, τους εμπορικούς της δρόμους, τα περίφημα μαγαζιά, ξενοδοχεία, κλαμπ και ταβέρνες, εδώ όμως η συγγραφέας με ταξίδεψε και με περπάτησε σοκάκι το σοκάκι μέσα στην πόλη! Απόλυτα προσανατολισμένη, βαθιά μελετημένη και με κοπιώδη επιμονή, με πήγαινε αριστερά δεξιά, μου έδειχνε το ένα μαγαζί και μου άνοιγε την πόρτα της άλλης έπαυλης, κατηφορίζαμε αντάμα προς την παραλία, ταξιδεύαμε στα προάστια (Μπουρνόβα, Κορδελιό κ.ά.), κατάφερε δηλαδή να ζωντανέψει με μαγικό τρόπο όχι μόνο την ατμόσφαιρα και την αρχιτεκτονική αλλά και τη ρυμοτομία της πόλης.
Επίσης, πλούτος ελληνικών λέξεων (που υπάρχουν αυθεντικές στο πρωτότυπο ενώ στην ελληνική έκδοση αποδίδονται με πλάγια γράμματα), καλολογικά στοιχεία, μπαχαρικά, γεύσεις ανατολίτικης κουζίνας, δεξιώσεις, κοινωνικές τάξεις, μυστικά νοικοκυροσύνης (μαστίχα στο κολλάρισμα των σεντονιών!), πλανόδιοι πωλητές, ένα πλήθος από μικρολεπτομέρειες δίνουν αληθοφάνεια και ρεαλισμό στο συναρπαστικό αυτό μυθιστόρημα! Εν τω μεταξύ, καμία ιστορία από όσες αναπτύσσονται στο μυθιστόρημα δεν έχει γραμμική εξέλιξη! Πάντα κάτι θα γίνει την τελευταία στιγμή και μέχρι και το τέλος σχεδόν του βιβλίου τίποτα δεν είναι σίγουρο για την κατάληξη των χαρακτήρων και την ολοκλήρωση των ιστοριών τους, λες και ακολουθούν το δικό τους λογικοφανές μονοπάτι!
Κι ερχόμαστε στο επίμαχο σημείο: το βιβλίο δεν το συνιστώ σε όσους έχουν γαλουχηθεί με την ιδέα της μεγάλης σφαγής κι εξακολουθούν να τρέφουν μίσος απέναντι στους Τούρκους για όσα δεινά μας έκαναν. Χωρίς να μειώνω τη σημασία και το μέγεθος της τραγωδίας που υπέστη ο ελληνισμός και σίγουρα χωρίς να υποστηρίζω πως «αυτά πέρασαν πια» (μιας και οι συνέπειες αυτής της σφαγής και της συνακόλουθης μεταναστευτικής πολιτικής, χώρια η αντιμετώπιση των προσφύγων από το ελληνικό κράτος τότε, μας ακολουθούν ακόμη -και είναι λογικό), θα έλεγα πως το βιβλίο απευθύνεται σε ευρύνοες αναγνώστες, καθώς περιγράφονται οι συνέπειες της καταστροφής και της αλλαγής (για τους Τούρκους) σε μια σημαντική για την ιστορία του βιβλίου τουρκική οικογένεια.
Την ίδια στιγμή που οι Έλληνες και οι λεβαντίνοι ζουν τη δική τους καθημερινότητα και επηρεάζονται με τον αναμενόμενο τρόπο από τα νέα και τις φήμες (αχ, αυτή η παρουσία των συμμαχικών πλοίων στο λιμάνι, πόσες ψευδαισθήσεις ενίσχυσε!) ταυτόχρονα έχουμε την οικογένεια του Χιλμί Ραχμί που κυρίως παρουσιάζεται από τον Σεπτέμβρη του 1922 και εντεύθεν ενώ προς το τέλος του μυθιστορήματος με μια υπέροχη και αναπάντεχη ανατροπή εμφανίζεται η αρχή της ιστορίας και αποκαλύπτεται η πραγματική ταυτότητα της Σεχραζάτ!
Έτσι η συγγραφέας δείχνει τις προετοιμασίες του Ραχμί και του στρατού για την εισβολή στη Σμύρνη, καταγγέλλει ξεκάθαρα την προπαγάνδα που υπήρχε για τους στρατιώτες που τους τριβέλιζαν τα μυαλά οι ανώτεροι να πάρουν εκδίκηση για όσα δεινά υπέστησαν (ταπείνωση της εθνικότητάς τους με τα επεκτατικά και κυριαρχικά σχέδια των Ελλήνων, βιασμοί των δικών τους ανθρώπων από Έλληνες φαντάρους και κάψιμο των πάντων τώρα που υποχωρούν) αλλά δείχνει και την ανθρώπινη πλευρά που πάντα ελλοχεύει παρά τις δυσκολίες και τη φρίκη του πολέμου και της εξολόθρευσης.
Η οικογένεια του Χιλμί Ραχμί είναι το παράδειγμα μιας τυπικής τουρκικής οικογένειας που αγωνίζεται να καταλάβει πώς θα ζήσει πια με αυτό το βάρος τύψεων για όσα συνέβησαν και να ξεχωρίσει τι έπρεπε και τι δεν έπρεπε να γίνει και πώς θα ζήσουν από δω και πέρα με τις αλλαγές που επέφερε ο Κεμάλ Ατατούρκ. Δεν είναι όμως δοκιμιακά γραμμένο, μιας και η εμφάνιση της Σεχραζάτ επιφέρει ένα σωρό ανατροπές και αλλαγές στη δομή της οικογένειας του αξιωματικού!
Εν κατακλείδι:
Το μυστικό της Σεχραζάτ» είναι ένα υπέροχο, κοινωνικό και ιστορικό μυθιστόρημα, με τις απαραίτητες πινελιές του έρωτα και τις στιγμές μιας καθημερινότητας που χάθηκε ανεπιστρεπτί για όλους, ενώ η γραφή της ιστορίας είναι διαφορετική και σωστά μελετημένη ώστε να επιφέρει συγκινήσεις και εκπλήξεις ενώ ταυτόχρονα «αγκαλιάζει» με στοργή και ειλικρίνεια όλες τις πτυχές του μαύρου Σεπτέμβρη του 1922.
Ένα μεγάλο μπράβο στη συγγραφέα Δάφνη Σούμαν, για τον τρόπο που κατάφερε να παρουσιάσει με άκρα αντικειμενικότητα αυτές τις ματωμένες στιγμές και τις μεταγενέστερες συνέπειές τους!
Τίτλος: Η ΣΙΩΠΗ ΤΗΣ ΣΕΧΡΑΖΑΤ
Συγγραφέας: ΔΑΦΝΗ ΣΟΥΜΑΝ
Είδος: Ιστορικό μυθιστόρημα, κοινωνικό, ξένη λογοτεχνία
Σελ.: 480
Ηλικία: 18+
ISBN: 978-618-01-1450-8
Διαβάστε τη συνέντευξη της συγγραφέως Δάφνης Σούμαν, στα ελληνικά, αγγλικά και τουρκικά:
booksandstyle.gr/cover-story-η-δημοφιλησ-συγγραφεασ-τησ-τουρκια/