ΠΑΝΟΣ ΤΟΥΡΛΗΣΓΡΑΦΕΙ Ο ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΟΣ ΠΑΝΟΣ ΤΟΥΡΛΗΣ
Το μυθιστόρημα περιγράφει με γλαφυρό και συναρπαστικό τρόπο τις περιπέτειες του Πίνο Λέλα, που πολέμησε για την Εθνική Αντίσταση και τους Συμμάχους όταν η Ιταλία παραδόθηκε στη Γερμανία και ακολούθησε μια περίοδος σκληρής κατοχής.
Ο Πίνο Λέλα ξεκίνησε να φυγαδεύει μέσα σε οργανωμένο δίκτυο Εβραίους στην Ελβετία μέσω των Άλπεων και αργότερα κατάφερε να γίνει οδηγός του στρατηγού Χανς Λέγιερς, στενού συνεργάτη του Αδόλφου Χίτλερ και δεύτερου σημαντικότερου ανθρώπου στον πολεμικό άξονα επί της Ιταλίας. Το κείμενο όμως δεν είναι απλά μια καταγραφή των περιπετειών αυτού του υπαρκτού προσώπου, αλλά ένα δύσκολο και αιματηρό ταξίδι στην πάλη της ψυχής για επιβίωση μπροστά σε απάνθρωπες και δύσκολες καταστάσεις, στον αγώνα του ανθρώπου να διατηρήσει την αξιοπρέπεια και την ηθική του ακεραιότητα απέναντι στο απόλυτο Κακό.
Μέσα σε 570 σελίδες γίνονται πάρα πολλά γεγονότα που ζωντανεύουν τις τελευταίες μέρες του φασισμού, την Κατοχή των Γερμανών και τη λυσσαλέα επίθεση των Συμμάχων μετά την κατάληψη της Σικελίας να κυριαρχήσουν σε όλη τη χώρα. Στις 10 Ιουλίου 1943 οι Σύμμαχοι κατέλαβαν το νησί αυτό κι έτσι ξεκίνησε μια σειρά καταιγιστικών εξελίξεων που έχει πολύ ενδιαφέρον για όποιον θέλει να τη μελετήσει μετά το τέλος του μυθιστορήματος. Όταν τελικά η Ιταλία παραδόθηκε στους Συμμάχους, η Γερμανία κατέλαβε τα βόρεια εδάφη της τη στιγμή που οι Σύμμαχοι πάσχιζαν να φτάσουν ως τη Ρώμη. Αυτό το καθεστώς κατοχής ζωντανεύει παραστατικά και τεκμηριωμένα ο συγγραφέας στο μυθιστόρημα, οπότε περιγράφει με ωμότητα, με αφήγηση που ρέει και απόλυτα τεκμηριωμένα ημερομηνίες, γεγονότα, απώλειες, συνδυάζοντάς τα άψογα με τα γεγονότα της ζωής του Πίνο Λέλα.
Ο συγγραφέας κάνει πάρα πολλές αναφορές στον Πρόλογο και στα Επακόλουθα για το πώς ανακάλυψε την περίπτωση του Πίνο Λέλα ή Παρατηρητή, πώς κατέγραψε τις λεπτομέρειες που του αφηγούνταν, πώς τεκμηρίωσε τα κενά και πώς απάντησε με αποδείξεις σε όσα ερωτηματικά είχαν απομείνει από την αφήγηση. Η καθαυτή εξιστόρηση όμως δεν είναι καθόλου ντοκουμενταρίστικη ή αποστασιοποιημένη. Βάζει το μαχαίρι βαθιά στο κόκαλο, στήνει μια σειρά από χαρακτήρες στη σκακιέρα του παραλόγου και ξεδιπλώνει τις σκηνές και τις περιπέτειες με συναρπαστικό τρόπο, αν και προσωπικά βρήκα αρκετά κομμάτια φλύαρα (όπως οι περιγραφές του φυσικού τοπίου και των οροσειρών όποτε ο Πίνο Λέλα φυγάδευε τους Εβραίους ή τη λεπτομερειακή καταγραφή των ωρών, των ημερών, ακόμη και των διαδρομών που ακολουθούσε ο Πίνο Λέλα ως οδηγός του Λέγιερς). Και πάλι, αν κάποιος που του αρέσει η λεπτομερής μα ουσιώδης αναπαράσταση επιλέξει να διαβάσει ολόκληρο το κείμενο, είμαι σίγουρος πως θα αγαπήσει τη γραφή του Mark Sullivan, γιατί ξέρει να αφηγείται εκτενώς χωρίς να πλατειάζει!
Χάρη σε αυτό το βιβλίο, έμαθα πολλά πράγματα για την πολεμική ιστορία της γείτονος χώρας, τις ανατροπές που έζησε με την καθαίρεση του Μουσολίνι και την ακόλουθη γερμανική Κατοχή και συμφώνησα με την άποψη του συγγραφέα πως σχεδόν κανείς δε θέλει να μιλήσει για τη συγκεκριμένη περίοδο σε αυτήν τη χώρα. Μου έκανε τρομερή εντύπωση επίσης το πόσο διαφορετικά εξελίχθηκε η μεταπολεμική της φάση συγκριτικά με την Ελλάδα, αν σκεφτεί κανείς πόσο κοντινές χώρες είμαστε. Ο μίνι εμφύλιος που ξέσπασε αμέσως μετά την απελευθέρωση των Συμμάχων ήταν περισσότερο βεντέτες μεταξύ των πολιτών και των παρτιζάνων ή των φασιστών που είχαν αιματοκυλήσει και εκμεταλλευτεί τα πάντα όσο κρατούσε ο πόλεμος.
Υπάρχει συναίσθημα στο μυθιστόρημα; Ναι και είναι άφθονο και ποικίλο. Μπορώ να σταθώ σε πάμπολλα αποσπάσματα, που μου μάτωσαν την καρδιά και την έσφιξαν μέχρι πόνου. Γυναίκα ετοιμοθάνατη και ο άντρας της να τραγουδάει το «Nessun Dorma» (Κανείς δε θα κοιμηθεί), μια άρια για τενόρο στην τρίτη πράξη της όπερας «Τουραντό» του Πουτσίνι. Τα βαγόνια να γεμίζουν με Εβραίους και ένα ζευγάρι παιδικά δαχτυλάκια να αγκαλιάζουν με απόγνωση και απορία τα κάγκελα, καρφώνοντας αυτήν την εικόνα για πάντα στο μυαλό του Πίνο Λέλα (και στο δικό μου). Ο συγγραφέας δεν προετοιμάζει τον αναγνώστη για γεγονότα που θα συμβούν ακόμη και στην ίδια παράγραφο, όπως ο πυροβολισμός του ξαδέλφου του Πίνο την ώρα που συζητάνε, η εύρεση μιας χειροβομβίδας από ένα αθώο παιδί που παύει να ζει το αμέσως επόμενο δευτερόλεπτο και πολλά άλλα. Η γραφή με ενέταξε βαθύτερα στον παραλογισμό της νοοτροπίας του Μουσολίνι, τον οποίο επισκέφθηκε ο Λέγιερς κάμποσες φορές κι έτσι ο συγγραφέας είχε την ευκαιρία να δείξει με ρεαλισμό και χωρίς τάση λοιδορίας ή γελοιοποίησης την αυθεντική συμπεριφορά του Ντούτσε και της ερωμένης του, Κλάρα Πετάτσι (αλήθεια, πώς είναι δυνατόν η Κλάρα Πετάτσι και η Εύα Μπράουν να δέθηκαν τόσο μα τόσο πολύ με τέτοιους ανθρώπους;).
Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, δεν έπαψα να αναρωτιέμαι μήπως ο πραγματικός πρωταγωνιστής της ιστορίας είναι ο Χανς Λέγιερς, μιας και η προσωπικότητά του πότε κινείται στο σκοτάδι και πότε έρχεται στο φως. Χωρίς ακραίες σκηνές βίας ή επίδειξης της γερμανικής κυριαρχίας αλλά με απλές στακάτες εκφράσεις ή δωρικές περιγραφές της συμπεριφοράς του, ξεδιπλώνεται μια προσωπικότητα κατακτητή, που δε διστάζει να προχωρήσει και σε εκτελέσεις ομήρων ή να στείλει Εβραίους στο Άουσβιτς. Όσο όμως πλησιάζει η ήττα των Γερμανών, τόσο αρχίζει να κάνει κάποιες πράξεις ασυνήθιστες και αντίθετες στον χαρακτήρα του, οι οποίες δεν με γέμισαν συμπάθεια για το πρόσωπό του, ούτε μου άλλαξαν γνώμη, απλώς άμβλυναν αρκετά τα σκληρά χαρακτηριστικά του. Και ενώ τα πράγματα εξελίσσονται όπως φαντάζεται ο αναγνώστης, ένα απρόσμενο γεγονός που οδηγεί στη λύση του δράματος με γεμίζει απορίες και ταυτόχρονα με μια αίσθηση ικανοποίησης και πληρότητας, με την έννοια ότι δεν έχω τις απαντήσεις, όμως ως εδώ όλα καλά. Δυστυχώς ή ευτυχώς, ο Λέγιερς επανεμφανίζεται στο τέλος του βιβλίου, μόνο και μόνο για να μπερδέψει τα πράγματα ακόμη περισσότερο ως προς τον πραγματικό του ρόλο σε αυτόν τον πόλεμο και να δοθούν κάποιες απαντήσεις μέσω της έρευνας που έκανε ο Mark Sullivan, ίσως εξανθρωπίζοντας έτσι αρκετά αυτόν τον άντρα και φέρνοντάς τον αρκετά κοντά στην πραγματικότητα, καταστρέφοντας όμως τη γλύκα του «μύθου». Δεν ξέρω αν όλο αυτό με απογοήτευσε ή με κέρδισε ως τεχνική, απλώς θα επιμείνω ότι ο Λέγιερς είναι μια δομημένη και ολοκληρωμένη προσωπικότητα.
Ο Πίνο Λέλα ξεκινάει ως δεκαπεντάχρονο παιδάκι με αρκετό θάρρος και αγάπη στην πατρίδα του για να εξελιχθεί σε άφοβο μαχητή της Αντίστασης και σε ευρηματικό και θαρραλέο κατάσκοπο. Ωριμάζει από σελίδα σε σελίδα, μεγαλώνει, αγωνιά, προσπαθεί να προστατεύσει την πατρίδα του και την οικογένειά του, ειδικά όταν, ως οδηγός του Λέγιερς, αναγκάζεται να φορά το περιβραχιόνιο του γερμανικού στρατού κι έτσι πολύς κόσμος τον μισεί ή τον φτύνει. Φυσικά και δεν μπορεί να αποκαλύψει πως παίζει διπλό ρόλο κι ευελπιστεί όλα να αποκαλυφθούν με το τέλος του πολέμου. Μου άρεσε πολύ το ερωτικό κομμάτι της ιστορίας, μιας και η συνάντησή του με την Άννα ήταν αρκετά επεισοδιακή και αναπάντεχη ενώ ο τρόπος που εξελίχθηκε η αγάπη τους, κάτω από την μπότα του Λέγιερς, για τον οποίο εργαζόταν ως υπηρέτρια εκείνη, ήταν σχεδόν παράλληλος με τα αιματηρά γεγονότα και σε αντιδιαστολή με τον τρόμο και τον παραλογισμό. Πολλές φορές παραδεχόταν ο Λέλα πως τη σκεφτόταν για να ξεφύγει νοητά από τις δύσκολες καταστάσεις που καλούνταν να ζήσει, ανίσχυρος να βοηθήσει μπροστά στον Γερμανό αξιωματικό. Η ιστορία τους έχει το τέλος που αξίζει σε τέτοιους μεγάλους έρωτες, φέρνοντάς μου δάκρυα στα μάτια για την αδικία και την τραγική ειρωνεία που συνωμότησαν εναντίον αυτών των παιδιών. Η σχέση του Πίνο και της Άννας ήταν απαραίτητο συστατικό για να ξεφεύγει το μυαλό του αναγνώστη από τις θηριωδίες και τα συναισθηματικά αδιέξοδα στα οποία τον οδηγεί με μαεστρία ο συγγραφέας.
«Κάτω από τον πορφυρό ουρανό», λοιπόν, στην πιο δύσκολη ως τώρα στιγμή της ανθρωπότητας, πόλεις εξαφανίζονται απ’ τον χάρτη, αθώοι εκτελούνται, διεστραμμένοι άνθρωποι κάνουν κουμάντο παρασέρνοντας στον όλεθρο συνανθρώπους τους. Κι όμως κάτω από τον ίδιο ουρανό η ζωή δεν παύει να γεμίζει αισιοδοξία, δύναμη και ελπίδα όσους αγωνίζονται για ένα καλύτερο αύριο και για μια ελεύθερη πατρίδα. Ένα υπέροχο, λυρικό, αληθινό και ρεαλιστικό μυθιστόρημα που με γέμισε αισιοδοξία, αγωνία και λύπη.
ΤΙΤΛΟΣ: ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΡΦΥΡΟ ΟΥΡΑΝΟ
BENEATH A SCARLET SKY
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: SULLIVAN MARK
ISBN: 9789604365555
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΞΥ