ΑΛΙΚΗ ΝΑΣΣΗ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΙΚΗ ΝΑΣΣΗ
Όλος ο κόσμος ας το πει
δεν δίνω εγώ τον Θοδωρή
είμαι ο Αλή Φαρμάκη εγώ
που χύνω το αίμα ως το γόνατο
Γκιθ μπότα λε’ τα θον
ου σε γιαπ Κολοκοτρών
Γιαμ Αλή Φαρμάκη ου
κι εσπιέ γκιάκουν γιαμ ν’ γκλιου
Με αυτά τα λόγια απάντησε ο Λαλιώτης μουσουλμάνος Αλβανός, Αλή Φαρμάκη, όταν του ζητήθηκε από τους Τούρκους να παραδώσει τον αδελφοποιητό του Κολοκοτρώνη και να γλιτώσει τον εαυτό του και τους άνδρες του…Δεν είναι δε ο μοναδικός που τίμησε την αδελφοποίηση-βλαμιά στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή του και των ανδρών του. Και σ’ αυτή την πιστή τήρηση του εθίμου των Αρβανιτών δεν στάθηκε εμπόδιο η θρησκεία.
Στη σουλιώτικη κοινωνία είναι γνωστή η αδελφοποίηση, όχι μόνο μεταξύ των μελών των ισχυρών πατριών, αλλά και μεταξύ Σουλιωτών και Τσάμηδων αγάδων και μπέηδων της περιοχής Μαργαριτίου και Τσαμουριάς, όπως η βλαμιά του Μάρκο Μπότσαρη με τον Άγο Βασσιάρη, μουσουλμάνο Αρβανίτη και αδελφικό του φίλο από τα κοινά παιδικά τους χρόνια στην αυλή του Αλή πασά, με τον οποίο και συνέλαβαν την ιδέα για την ελληνοαλβανική συμμαχία…
Γνωστή είναι επίσης και η αδελφοποίηση του Φώτου Τζαβέλλα με τον Τσάμη αγά του Μαργαριτίου, Χασάν (Ιωάννη) Τζαπάρη-Τζαπάρκα, ο οποίος ως δώρο για την τιμητική και για τους δύο βλαμιά του μετεβίβασε το σουμπασουλίκι-διαχείριση των χωριών Βαλανοδορράχη Φαναρίου και Αγία Κυριακή Πάργας για τρία έτη…
Οι Σουλιώτες και οι Τσάμηδες αξιοποιούσαν το έθιμο της αδελφοποίησης, κοινό και στις δύο κοινωνίες, επιχειρώντας να εδραιώσουν και να ισχυροποιήσουν με τον δεσμό του αίματος φιλίες και συμμαχίες με τους ισχυρούς εκ των αντιπάλων τους, προς ίδιον όφελος. Για τους Τσάμηδες δε εθεωρείτο μεγάλη τιμή να έχουν βλάμη Σουλιώτη, διότι αποκτούσαν κύρος μεταξύ των ομοφύλων και ομοθρήσκων τους, μας πληροφορεί ο Λ. Κουτσονίκας…
Το έθιμο
Η αδελφοποίηση-βλαμιά, συνυφασμένη, εθιμικώ δικαίω, με τον κοινωνικό βίο των Αρβανιτών, αποτελούσε σημαντική στιγμή της ζωής των μελών των κλειστών αρβανίτικων κοινωνιών του Σουλίου, του Φαναρίου και της Λάκκας, αλλά και πολλών άλλων περιοχών της χώρας μας…
Με το έθιμο αυτό επισφραγιζόταν η φιλία και δίδονταν αμοιβαίες υποσχέσεις ισόβιας αδελφικής αγάπης, σεβασμού και αλληλοβοήθειας μεταξύ δύο η περισσοτέρων ατόμων.
Το έθιμο αφορούσε νέους και νέες χωρίς συγγενικούς δεσμούς μεταξύ τους, συνήθως, χωρίς να απαγορεύει την αδελφοποίηση και συγγενικών προσώπων.
Η αδελφοποίηση επραγματοποιείτο με δύο τρόπους:
Σε θρησκευτική τελετή, ειδική ακολουθία για την ιερολογία της αδελφοποιίας (ιερουργία), και
με το σμίξιμο του αίματος, έθιμο καθαρά ανδρικό.
Αυτό το ιερό σμίξιμο του αίματος έχει τις ρίζες του βαθιά στην αρχαιότητα, και απαντάται σε πολλές κοινωνίες και διαφορετικές εθνικότητες…
Τα παλικάρια που αδελφοποιούνταν με τον δεύτερο τρόπο, κέντριζαν με τα σπαθιά τους αντίχειρες και έσμιγαν τις σταγόνες του αίματός τους, σταυρώνοντας τα δάχτυλά τους (σταυραδέλφια). Ήταν η έμπρακτη απόδειξη της μεγάλης φιλίας και του σεβασμού που ένιωθαν ο ένας για τον άλλο, αλλά και της προσφοράς της ίδιας τους της ζωής, αφού έδιναν τον πιο βαρύ όρκο, να φθάσουν και στην αυτοθυσία, αν χρειαζόταν, για να υπερασπισθούν τον αδελφοποιητό τους.
Το έθιμο της αδελφοποίησης υπήρξε σύνηθες φαινόμενο και στο Βυζάντιο, τόσο στις λαϊκές τάξεις όσο και στη θρησκευτική και κοσμική εξουσία. Ακόμη και πατριάρχες και αυτοκράτορες αναφέρονται να τιμούν τη φιλία τους με αυτό το έθιμο…
Οι συνθήκες δε που επικράτησαν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ευνόησαν τη διατήρηση και τη διάδοση αυτού του εθίμου, ιδιαίτερα ανάμεσα στις τάξεις των νέων πολεμιστών, οι οποίοι επέλεγαν αυτόν τον τρόπο, προκειμένου να εξασφαλίζουν ιερές φιλίες και συμμαχίες και στα πεδία των μαχών.
Ο Ρήγας μάλιστα συνέδεε με τον δεσμό της αδελφοποίησης τους Έλληνες με τους ντεριμπέηδες (τιμημένους μπέηδες), μουσουλμάνους στο θρήσκευμα, που είχαν επαναστατήσει εναντίον του σουλτάνου…
Η ετυμολογία και η ιεροτελεστία
Από την αρβανίτικη λέξη βλα -vëlla=αδελφός, με ρίζα πελασγική και φρυγική, ο αδελφοποιητός επικράτησε σε όλον τον ελλαδικό χώρο να ονομάζεται βλάμης, η γυναίκα βλάμισσα και η αδελφοποίηση βλαμιά. Επίσης σε κάποιες άλλες περιοχές μπράτιμος (σλαβική λέξη), μπουραζέρης-αδελφός (αρβανίτικη λέξη) και σταυραδελφός.
Από την επίσης αρβανίτικη λέξη μότρα-motër,a=αδελφή, προέρχεται η λέξη μότρουμα –αδελφοποιητή για τους Αρβανίτες.
Στην περιοχή της Λάκκας και του Φαναρίου το έθιμο αναβίωνε έως και τη δεκαετία του’ 60 και οι αδελφοποιήσεις γινόταν και μεταξύ γυναικών, σε νεαρή ηλικία.
Τόσο η μητέρα και ο πατέρας μου, όσο και όλοι οι συγγενείς, είχαν βλάμηδες και μότρουμες, με τους οποίους τους συνέδεε βαθιά και αγνή φιλία ως τον θάνατο. Σε χαρά και λύπη βρισκόταν ο ένας δίπλα στον άλλο, ενώ ακόμη και με ψεύδη επιχειρούσαν να βγάλουν από δύσκολη θέση τον αδελφοποιητό τους. Στον γάμο ήταν πρώτοι στο πλευρό τους, ο βλάμης δεξιά από τον γαμπρό, η μότρουμα αριστερά από τη νύφη…
Το έθιμο στην περιοχή Φαναρίου και Λάκκας ακολουθούσε μία συγκεκριμένη ιεροτελεστία.
Κάθε δεύτερη ημέρα του Πάσχα, τα αγόρια ή τα κορίτσια που επιθυμούσαν να γίνουν αδελφοποιητοί-ές μετέβαιναν στην εκκλησία ντυμένοι με τα καλά τους ρούχα και κρατώντας από ένα κόκκινο αβγό στο χέρι. Τα κορίτσια είχαν πάντα μαζί τους και ένα αγόρι, το οποίο θα ήταν στο μέλλον ο βλάμης τους.
Ο ιερέας, όπως μου αφηγήθηκε η Βασιλική Παπαζήση- Νικολάου, κάτοικος Καστρίου, διάβαζε την ευχή της εκκλησίας (Σεργίου και Βάκχου) στο κέντρο του ιερού ναού. Κατόπιν έψελνε το «Χριστός Ανέστη» τρεις φορές και, αφού ολοκλήρωνε τις ευχές, έπαιρνε τα παιδιά, αγόρια ή κορίτσια, από τα χέρια τους και, όπως γίνεται και στο μυστήριο του γάμου, τα περιέφερε κυκλικά, ψάλλοντας το «Ησαΐα χόρευε» σαν να είναι νεόνυμφοι. Το αβγό έπαιζε τον ρόλο του δαχτυλιδιού και το άλλαζαν, όπως γίνεται και στον γάμο. Ο ιερέας συμβούλευε τα παιδιά να έχουν αγάπη και σεβασμό σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους και να ζήσουν αγαπημένοι ως τον θάνατο, συμπαραστάτες ο ένας στον άλλο σε λύπη και χαρά. Τα παιδιά ασπάζονταν το χέρι του και του προσέφεραν λίγα χρήματα για τον κόπο του. Μετά το πέρας της τελετής, μετέβαιναν στην οικία ενός εξ αυτών και συνέτρωγαν με τους γονείς τους, σε ατμόσφαιρα χαράς και συγκίνησης.
Στο εξής ο ένας θα αποκαλούσε τον άλλο βλάμη ή μότρουμα…
Βλάμηδες και μότρουμες γινόταν και σε άλλες γιορτινές ημέρες και ο ιερέας τότε διάβαζε την ευχή και το τροπάρι του Αγίου…
(Περισσότερα στοιχεία για το έθιμο αυτό και την ιερουργία, στο βιβλίο «Στοιχεία Τοπικής Ιστορίας Λάκκας Σουλίου»)