ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ
ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ
Κατά την Γεωμετρική περίοδο η Σμύρνη αποτελούσε ένα από τα κύρια κέντρα κεραμικής παραγωγής. Έχουν βρεθεί αξιόλογα ευρήματα μέσου γεωμετρικού ρυθμού όπου κυριαρχούν κρατήρες, κύλικες και σκύφοι, ενώ η διακόσμησή τους ακολουθεί τα αττικά πρότυπα, προδίδοντας τις σχέσεις των δύο περιοχών.
Ο ύστερος γεωμετρικός ρυθμός συνδυάζει αττικές και κορινθιακές επιδράσεις στα σχήματα και την διακόσμηση, αν και η επιρροή των νησιωτικών εργαστηρίων- κυρίως της Χίου- είναι ισχυρότερη.
Σημαντικότατο αγγείο για την Σμύρνη είναι ένας κρατήρας διακοσμημένος με τετράφυλλα, σβάστικες, «πεταλούδες» και επάλξεις, που θυμίζουν έντονα αττικά κοσμήματα, διατάσσονται όμως με βάση τις χιακές παραδόσεις, μέσα σε μετόπες που ορίζονται από οριζόντιες και κάθετες ταινίες.
Γύρω στα 700 π.Χ. η ροδιακή επιρροή είναι πιο άμεση, όπως φαίνεται από ευρήματα κοτυλών (δηλαδή αγγείων πόσης) με παραστάσεις πτηνών. Ως προς τα σχήματα των αγγείων, ο κρατήρας αντικαθίσταται από τον δίνο, αγγείο για την ανάμειξη κρασιού, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον παράδειγμα ένα θραύσμα από τη Σμύρνη στο οποίο απεικονίζεται για πρώτη φορά η επτάχορδη λύρα.
Από τα μέσα 7ου ως τα μέσα του 6ου π.Χ. αι. κυριαρχεί στην αγγειογραφία της Μικράς Ασίας ο ρυθμός των αιγάγρων, με κύριο διακοσμητικό μοτίβο τον αίγαγρο, μεμονωμένον ή σε ομάδες, συνήθως σε ζωφόρους.
Σημαντική θέση αποτελούν επίσης τα ευρήματα κλαζομενιακής μελανόμορφης κεραμικής που δεσπόζουν στην βόρεια Ιωνία κατά το δεύτερο μισό του 6ου π.Χ. αι. Τα πιο δημοφιλή σχήματα είναι ο αμφορέας, η υδρία, η πυξίδα, ο κρατήρας, ο ασκός και ο δίνος, ενώ στην θεματολογία της διακόσμησης κυριαρχούν ο κόσμος των πτηνών και των πτηνόμορφων τεράτων, μυθολογικά θέματα, όπως επίσης σκηνές μαχών και κυνηγιού.
Οι γνώσεις μας για την πλαστική της ελληνιστικής περιόδου στη Σμύρνη προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από τις επιτύμβιες στήλες της πόλης, η παραγωγή των οποίων υπήρξε συνεχής. Τα στοιχεία που γνωρίζουμε για τα νεκροταφεία της Σμύρνης είναι λίγα, αλλά τα σωζόμενα έργα μας επιτρέπουν να αποκαταστήσουμε σε ικανοποιητικό βαθμό την εικόνα τους. Οι τάφοι ήταν μάλλον μεμονωμένοι, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις οι ταφές συγγενικών προσώπων θα γίνονταν σε μικρής έκτασης ιδιόκτητες περιοχές της νεκρόπολης.
Πολλές επιτύμβιες στήλες φέρουν μόνον το όνομα του νεκρού ή και των συγγενών του, με μόνο διακοσμητικό ένα στεφάνι. Οι στήλες που φέρουν αρχιτεκτονικό πλαίσιο, αυτό έχει συχνά τη μορφή ναΐσκου που περιβάλλει την παράσταση. Ως προς τους τύπους των εικονιζόμενων προσώπων, συχνά δεν είναι εύκολο να γνωρίζουμε αν αυτοί αποτελούν πρωτότυπες δημιουργίες ή αντίγραφα κάποιου παλιότερου έργου.
Οι μορφές των νεκρών εικονίζονται σε μικρή κλίμακα σε σχέση με τις διαστάσεις της στήλης. Συχνή είναι η απεικόνιση ερμαϊκών στηλών ή βωμών στο βάθος της παράστασης, ενώ ελάχιστες είναι οι απεικονίσεις νεκρόδειπνων.
Ο συνηθέστερος τύπος των όρθιων ανδρικών μορφών απηχεί τη γενική στάση των αγαλμάτων του Αισχίνη και του Σοφοκλή, όπως αυτά μας είναι γνωστά από αντίγραφα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορικής περιόδου. Φέρουν ιμάτιο που καλύπτει ολόκληρο το σώμα και στηρίζονται σχεδόν πάντα στο δεξί τους πόδι.
Επίσης, οι ανδρικές μορφές εικονίζονται αρκετά συχνά και με στρατιωτική ενδυμασία που περιλαμβάνει έναν χιτωνίσκο και πάνω από αυτόν χλαμύδα. Στις παραστάσεις αυτές εικονίζονται συνήθως ένα άλογο, το οποίο ο άνδρας ιππεύει ή κρατά από τον χαλινό, και ένας υπηρέτης- σχεδόν πάντα σε μικρότερη κλίμακα- που φέρει τα όπλα του νεκρού.
Ο πιο συχνός τύπος των όρθιων γυναικείων μορφών είναι ο τύπος Pudicitia, που οφείλει την ονομασία του στο ομώνυμο έργο που βρίσκεται στο Βατικανό και αποτελεί δάνειο από παλιότερα ολόγλυφα έργα. Οι μορφές αυτές φορούν χιτώνα και ιμάτιο που καλύπτει και την κεφαλή.
Ακολουθούν οι όρθιες γυναικείες μορφές που εικονίζονται ως ιέρειες της θεάς Δήμητρας. Η ενδυμασία τους είναι χαρακτηριστική της ιδιότητάς τους. Στο αριστερό τους χέρι κρατούν στάχυα ή κάποιο άνθος και στο δεξί έναν πυρσό.
Στις παιδικές μορφές τα πρότυπα προέρχονται πολλές φορές από έργα μικροτεχνίας ή πήλινα εδώλια. Οι μορφές των παραστάσεων δεν συμπλέκονται, αλλά εικονίζονται παρατακτικά. Η εμφάνιση καθιστών μορφών δεν είναι συχνή, ενώ κάποιες από αυτές εικονίζονται σε σκηνές δεξίωσης.