ΠΑΝΟΣ ΤΟΥΡΛΗΣ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΟ ΠΑΝΟ ΤΟΥΡΛΗ
Μέρος Α’
Τι είναι το… Αυτό; Τι κινείται στους σκοτεινούς υπονόμους κι εμφανίζεται κάθε 26 με 28 χρόνια περίπου; Γιατί επιτίθεται; Πότε άρχισε να εμφανίζεται και τι θέλει; Γιατί το ποσοστό δολοφονιών στο Ντέρι είναι εξαπλάσιο από κάθε άλλης, ανάλογου πληθυσμού, πόλης στη Νέα Αγγλία;
Η ιστορία κινείται σε δύο χρονικά σημεία: στο 1958 και στο 1985. Τότε το Αυτό έβαλε στο στόχαστρο μεταξύ άλλων εφτά παιδιά και τώρα το Αυτό εμφανίστηκε ξανά σκοτώνοντας έναν ομοφυλόφιλο οπότε οι μικροί αυτοί ήρωες, που πλέον μεγάλωσαν, αναγκάζονται να επιστρέψουν στο Ντέρι και να υλοποιήσουν την υπόσχεση που έδωσαν όταν βγήκαν νικητές από τη μάχη με Αυτό. Τι θα κάνουν τώρα; Πόσο έτοιμοι είναι να επιστρέψουν στο παρελθόν και να αντιμετωπίσουν τους μεγαλύτερους φόβους τους μα πάνω απ’ όλα τον ίδιο τους τον εαυτό;
Καλώς ήρθατε σε ένα μυθιστόρημα τρόμου που αποτελεί την επιτομή του είδους και κατ’ εμέ ένα από τα καλύτερα έργα του Stephen King. Ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε αρχικά το 1986 ενώ το 2017 μεταφράστηκε εκ νέου από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος και κυκλοφόρησε σε δίτομη φροντισμένη έκδοση. Ένα κείμενο που δεν τόλμησα να το διαβάσω βράδυ παρά μόνο με το φως του ήλιου, όσο κι αν δεν κοιμόμουν από την αγωνία που είχα για το τι θα γίνει παρακάτω.
Ένα εξαιρετικά γραμμένο, πολυεπίπεδο κείμενο, γεμάτο ένταση, αγωνία, φόβο, μικρές και μεγάλες ιστορίες που συγκροτούν έναν ασφυκτικό κλοιό, απ’ τον οποίο κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει και διαλεγμένους χαρακτήρες, γύρω από τους οποίους στήνεται ένας ανάγλυφος μικρόκοσμος που δίνει την ευκαιρία στον συγγραφέα να δώσει μικρές και ρεαλιστικές εικόνες της Αμερικής, ντύνοντας την καθημερινότητα των προσώπων με ατάκες από τηλεοπτικές εκπομπές (πόση τηλεόραση, Θεέ μου!), σχόλια πάνω σε κόμικς, τρόφιμα, μουσική, μπέιζμπολ κ.λπ. καθώς και άλλα πραγματολογικά στοιχεία αυτής της μεγάλης χώρας.
Στον Stephen King δεν ασκείς κριτική, απλώς καταγράφεις τις σκέψεις σου και τις διακυμάνσεις της ψυχολογίας σου κατά την πορεία της ανάγνωσης. Έτσι κι εγώ, κατά διαστήματα εμπλούτιζα αυτό εδώ το κείμενο ορμώμενος κάθε φορά από διαφορετικά ερεθίσματα που προέκυπταν ως το τέλος του έργου κι ελπίζω να μη φαίνεται σαν patchwork με σκόρπια αισθήματα κι εντυπώσεις από δω κι από κει αλλά ολοκληρωμένο, συνεχές και πλήρες (βέβαια, όσα και να γράψεις για κάποια βιβλία του σημαντικού αυτού συγγραφέα και πάλι λίγα θα είναι, όλο και κάτι θα έχει παραλειφθεί ή ξεχαστεί ή αποσιωπηθεί…).
«Το Αυτό» δεν είναι ένα μυθιστόρημα που σε πιάνει από την αρχή και σε οδηγεί ως το τέλος ήρεμα κι ωραία, σχεδόν στρωτά, αντίθετα, σε κάθε σελίδα βρίσκεις και κάπου αλλού να σταθείς (σε μια ιδέα, σε μια σκέψη, στο δίκαιο από τις συνέπειες κάποιων πράξεων, στο πώς θα αντιδρούσες σε γεγονότα που εσύ σίγουρα θα τα χειριζόσουν αλλιώς…) και κάθε παράγραφος, κάθε κεφάλαιο είναι και μια καινούργια αναγνωστική πρόκληση. Μου έκανε εντύπωση μάλιστα που σε κάθε μα κάθε κεφάλαιο όταν το ολοκλήρωνα ένιωθα και πιο γεμάτος, όχι τόσο από άποψη ολοκλήρωσης της πλοκής ως εκεί αλλά από άποψη συναισθηματικής πληρότητας.
Έπαιρνα βαθιά ανάσα και άφηνα να περάσει κάποιο διάστημα πριν συνεχίσω την ανάγνωση, ώστε να αφήσω να κατασταλάξει μέσα μου ό,τι απορρόφησα μέχρι εκείνο το σημείο (είτε αυτό ήταν οι διαφορετικές φάσεις που ζούσαν τα τότε παιδιά και τωρινοί ενήλικες είτε ήταν ο σχολικός εκφοβισμός που υφίσταντο είτε ακόμη και η ιστορία του ομοφυλόφιλου που δολοφονήθηκε το 1985 κι ήταν η αρχή για να επιστρέψουν τα παιδιά πίσω και να πολεμήσουν είτε κάποιο από τα χιλιάδες άλλα περιστατικά που ξεπηδούσαν κάθε τρεις και λίγο).
Θα ξεκινήσω με το 1985 και την ποικιλία εκφραστικών μέσων και ιστοριών που φρόντισε να χαρίσει ο Stephen King στους χαρακτήρες του. Η παρέα αποτελείται από τους: Μάικ Χάνλον (τώρα βιβλιοθηκονόμος και είναι εκείνος που έκανε το μοιραίο τηλεφώνημα για να γυρίσουν τα παιδιά στο Ντέρι), Στάνλεϊ Γιούρις (επιχειρηματίας), Γουίλλιαμ (Μπιλ) Ντένμπροου (επιτυχημένος συγγραφέας ιστοριών τρόμου και σεναριογράφος ταινιών), Ρίτσαρντ Τόζιερ (μίμος και επιτυχημένος παρουσιαστής ραδιοφωνικής εκπομπής), Μπεν Χάνσκομ (διάσημος και πάμπλουτος αρχιτέκτονας), Έντι Κάσπμπρακ (σοφέρ, ιδιοκτήτης εταιρείας με λιμουζίνες) και Μπέβερλι Μαρς (παντρεμένη με σύζυγο που την κακοποιεί και σχεδιάστρια ρούχων).
Όλοι τους, μετά το μοιραίο τηλεφώνημα, αρχίζουν να ξαναζούν τις φριχτές αναμνήσεις της παιδικής τους ηλικίας, τα δύσκολα χρόνια και φυσικά ξαναβλέπουν το Αυτό, το πώς τους είχε επιτεθεί και πώς το αντιμετώπισαν μόνοι τους πριν την τελική αναμέτρηση… Τα πάντα ήταν βαθιά σπρωγμένα μέσα τους, κι ας ξεπηδούσαν στις ξάγρυπνες νύχτες τους με τη μορφή εφιαλτών και άναρθρων κραυγών, τρομάζοντας τους συντρόφους τους ενώ τώρα ξαναβγήκαν στην επιφάνεια με θράσος και αναίδεια.
Ας μου επιτραπεί να σταθώ περισσότερο στη ζωή της Μπέβερλι Μαρς, μιας και η ζωή της είναι αυτή μιας κακοποιημένης γυναίκας, υποταγμένης στις επιθυμίες του άντρα της και θύμα των ταπεινώσεών του. Όχι όμως το μοιραίο βράδυ του 1985. Ο συγγραφέας κατέγραψε με τον καλύτερο τρόπο τα συναισθήματα και τις δύσκολες καταστάσεις που βιώνει μια γυναίκα υποταγμένη στη μανία και το ξύλο του άντρα της: τα αδιέξοδα, τη σιωπή, την ανοχή, την παραμονή, τα μακρυμάνικα ρούχα, το αχαλίνωτο σεξ που πάντα είναι καλύτερο μετά τον ξυλοδαρμό (τώρα θα ʼλεγα…). Μιας και όμως ο Stephen King δεν γράφει ρομαντικά, το θύμα παίρνει την κατάσταση στα χέρια του και ακολουθεί μια εκπληκτική σκηνή ξυλοδαρμού του συζύγου (ναι, ΤΟΥ συζύγου), στην οποία αποτυπώνονται η ψυχολογία των δύο ανθρώπων, πώς αλλάζει η θέση ανάμεσά τους και κυρίως πώς σκέφτονται και γιατί ενεργούν έτσι. Η Μπεβ σηκώνει κεφάλι, ο άντρας της γίνεται έξαλλος, τη δέρνει και τότε… Όχι, δεν φτάνουμε στον φόνο αλλά αυτό και μόνο το κεφάλαιο θα μπορούσε να αποτελέσει υπόδειγμα χειρισμού και καταγραφής ενός τόσο δύσκολου και απάνθρωπου θέματος από μελλοντικούς συγγραφείς. Πώς ήταν τα παιδικά χρόνια του άντρα αυτού; Με τη ζωστήρα σε πρώτη θέση για οποιοδήποτε παράπτωμα έκανε: «Έλα εδώ, Τόμι! Πρέπει να πάρεις το μάθημά σου»!
Ο Μάικ κάνει τα τηλεφωνήματα. Η παρέα επιστρέφει. Μετά το αρχικό σοκ της διαπίστωσης των αλλαγών που υπέστησαν τουλάχιστον εξωτερικά όλα αυτά τα χρόνια, με τη βοήθεια του Μάικ, βγαίνουν στην επιφάνεια και κάποια άλλα κοινά χαρακτηριστικά που δε φαντάζονταν. Τυχαία άραγε κράτησαν κάποιους κοινούς παρονομαστές στη ζωή τους; Όλοι φοβούνται, όλοι έχουν αλλάξει (δεν έγραψα «βελτιωθεί») και όλοι συμφωνούν πως το Αυτό επέστρεψε. Τους τη φυλάει που δεν το άφησαν να εκτονωθεί και να ολοκληρώσει τη δράση του όπως κάνει κάθε φορά, αφού το διέκοψαν τον Αύγουστο του 1958. Τι είχαν κάνει τότε τα παιδιά; Πώς του επιτέθηκαν; Πώς το αντιμετώπισαν; Και πώς επιβίωσε; Γιατί τώρα σχεδόν τους κάλεσε να το αντιμετωπίσουν;
Πίσω στο 1958, ο βραδύγλωσσος Γουίλλιαμ («Μπιλ ο Κεκές») έχει χάσει πριν ένα χρόνο τον μικρότερο αδελφό του κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας και μιας πρωτοφανούς πλημμύρας στην πόλη (βρέθηκε άγρια δολοφονημένος παρ’ όλ’ αυτά), ο Μπεν είναι ένα χοντρό, άσχημο παιδί που παίρνει καλούς βαθμούς στο σχολείο, ξέρει από κατασκευές, μεγαλώνει χωρίς φίλους και είναι ερωτευμένος με την Μπέβερλι, ο Ριτς φοράει χοντρά γυαλιά μυωπίας κι έχει δύο μπροστινά δόντια να εξέχουν σαν του κουνελιού, ο Έντι έχει άσθμα, ο Σταν είναι Εβραίος και ο Μάικ έγχρωμος ενώ η Μπέβερλι είναι μια ερωτική πρόκληση για κάθε αρσενικό που σέβεται τον εαυτό του. Αυτά τα παιδιά βιώνουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έντονο εκφοβισμό, κυρίως από την τριάδα των χειρότερων μαθητών του σχολείου. Σταδιακά όμως, όταν αρχίζουν να γνωρίζονται και να σχηματίζουν μια παρέα, ξεκινάνε να ορθώνουν και το ανάστημά τους. Φυσικά το καθένα απ’ αυτά έχει ήδη δει και αντιμετωπίσει το Αυτό με τη μορφή που τους φοβίζει περισσότερο. Κι εδώ παρατίθενται διαφορετικές αφορμές εκφοβισμού και πολλά περιστατικά ανθρωποκυνηγητού στις γειτονιές και στις ερημιές της πόλης. Γεγονότα και πράξεις που φοβίζουν τα τότε παιδιά, δίνουν στη συμμορία των τριών κακών παιδιών τη γεύση της νίκης και αυξάνουν την αδρεναλίνη τους.
Οι πρωταγωνιστές της ιστορίας μεγαλώνουν σε μια δραστήρια κοινωνία, με πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις, σε μια πόλη γεμάτη εγκαταλειμμένα εργοστάσια, πρόσφορα για εξερεύνηση, και αγωγούς λυμάτων και ποτάμι και μια έκταση γνωστή ως Χερσότοπο. Κι όμως το 1958 και μετά από μια σειρά θανάτων άγρια δολοφονημένων παιδιών, ανακοινώθηκε απαγόρευση κυκλοφορίας από τις 19.00! Ο Μάικ, ο Έντι, ο Ριτς, η Μπεβ, ο Μπιλ, ο Μπεν, ο Σταν, γνωρίστηκαν και ενώθηκαν γιατί αυτό ήταν «ένας τρόπος… να μεταμορφωθούν σε προσωπικότητες που δεν είχαν καμία σχέση με τους φόβους, τις ελπίδες, τις ατέλειωτες απαιτήσεις των γονιών τους» (τ. 1, σελ. 448). Κι όλοι είχαν την ίδια αίσθηση, ένιωσαν λες και άκουσαν ένα κλικ κουμπώματος και σωστής σύνδεσης κάθε φορά που προστίθετο και νέο μέλος, λες και κάποιος έφτιαχνε ένα αόρατο παζλ με τη δική τους ακούσια συμμετοχή.
Και πάλι υπάρχει ποικιλία βιωματικών καταστάσεων στο οικογενειακό υπόβαθρο των παιδιών, από τον ξυλοδαρμό της Μπεβ από τον πατριό της ως την εργάτρια σε εκκοκκιστήριο μάνα του Μπεν και από τη σκληρή αλλά τρυφερή αγροτική ζωή του Μάικ (που από ένα σημείο και μετά ησύχασε από τις έντονες επιθέσεις ρατσιστικού χαρακτήρα εναντίον της οικογένειάς του) ως την υπερ-προστατευτική μητέρα του Έντι που τον έτρεχε για ψύλλου πήδημα σε γιατρούς και νοσοκομεία κι ως την παγωνιά που επικρατούσε στο σαλόνι του σπιτιού του Μπιλ μετά τον θάνατο του αδελφού του ανάμεσα στους γονείς του («Η μαμά και ο μπαμπάς του ήταν και τότε βιβλιοστάτες στον καναπέ, με τη διαφορά ότι εκείνος και ο Τζορτζ ήταν τα βιβλία. Από τότε που πέθανε ο Τζορτζ, ο Μπιλ είχε προσπαθήσει πολλές φορές να γίνει ανάμεσά τους το βιβλίο την ώρα της τηλεόρασης, η δουλειά όμως είχε αποδειχτεί πολύ κρύα», τ. 1, σελ. 375). Παιδιά λοιπόν που κακοποιούνται ή είναι τυχερά και ζουν μια φυσιολογική ζωή ή νιώθουν μόνα σε ένα σπιτικό όπου οι γονείς επιστρέφουν από τη δουλειά ή μαγειρεύουν φαγητό. Γιατί λοιπόν να διαταραχτεί αυτή η καθημερινότητά τους από το Αυτό;
Τα τρία αλητάκια, που τρομοκρατούν και επιτίθενται στη «Λέσχη των Λούζερ» όπως αυτοαποκαλούνται, έχουν κι αυτά τη δική τους ψυχολογία, νοοτροπία και αντιλήψεις, απλώς από την αρχή είναι καμένα χαρτιά και οι προσωπικότητές τους βοήθησαν τον King να βγάλει τον χειρότερο εαυτό του σε διαστροφική φαντασία, ειδικά με την περίπτωση του Πάτρικ Χόκστετερ, που έχει ως χόμπυ να κλείνει σε ένα παρατημένο ψυγείο στη χωματερή κατοικίδια ζώα που αρπάζει από τους γείτονές τους. Έφτασα μάλιστα σε σημείο να αναρωτιέμαι τι σχολείο είναι αυτό στο Ντέρι και τι μαθητές φιλοξενεί, μιας και το 70 % των περιπτώσεων είναι προβληματικές. Μάλιστα, ο ίδιος ο συγγραφέας με έβγαλε από τη δύσκολη θέση, εκφράζοντας με το δικό του χαρακτηριστικό ύφος την απογοήτευσή μου για το εκπαιδευτικό επίπεδο της πόλης: «Με άλλα λόγια το Δημοτικό Σχολείο του Ντέρι ήταν το τυπικό χαοτικό εκπαιδευτικό τσίρκο, ένα τσίρκο με τόσο πολλά νούμερα, που ίσως ακόμα κι αυτός ο Πενιγουάιζ (το Αυτό, δηλαδή) να περνούσε απαρατήρητος» (τ. 2, σελ. 287).
Ο πρώτος τόμος τελειώνει αφού έχουμε μάθει τα πάντα για το παρελθόν των παιδιών και το παρόν τους στην ενήλικη ζωή τους, έχουμε καταλάβει κάθε πότε χτυπάει το Αυτό και με τι μορφή και τι συνέπειες αλλά δεν έχουμε δει ούτε πώς πολέμησαν την πρώτη φορά το τέρας ούτε τι απέγινε η τριάδα που εκφόβιζε τα παιδιά μετά το 1958. Για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, δεν επιστρέφουν μόνο οι πρωταγωνιστές της ιστορίας αλλά και τρεις ανεπιθύμητοι χαρακτήρες, που καλό θα ήταν να κάτσουν στ’ αυγά τους αλλά φευ… «-Χριστέ μου, τι είναι αυτό που ζούμε; είπε ο Ρίτσι. Καμιά από κείνες τις σαπουνόπερες όπου όλοι εμφανίζονται αργά ή γρήγορα;» (τ. 2, σελ. 590).
Επειδή για τον Stephen King μπορείς να γράφεις επί ώρες, ας μιλήσουμε για τον δεύτερο τόμο κι ας κάνουμε μια συνολική θεώρηση του μυθιστορήματος στο επόμενο άρθρο!
Τίτλος: ΤΟ ΑΥΤΟ (ΤΟΜΟΣ 1)
Συγγραφέας: STEPHEN KING
Εκδόσεις: ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ
ISBN: 978-960-461-787-6
Τιμή: 14,50