ΛΙΛΙΑΝ ΜΠΙΚΕ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΛΙΛΙΑΝ ΜΠΙΚΕ
Η αγαπημένη συγγραφέας Ελένη Σβορώνου γράφει ιστορίες για παιδιά και νέους, ωστόσο οι συγγραφικές ενασχολήσεις της δεν είναι παρά ένα κομμάτι του πολυτάλαντου χαρακτήρα της. Μιλήσαμε μαζί της, για να αποκαλύψουμε στους αναγνώστες του Books and Style, τη «γυναίκα πίσω από την επιτυχία».
ΛΙΛΙΑΝ ΜΠΙΚΕ: Γιατί γράφετε για παιδιά; Πώς ξεκινήσατε τη συγγραφή;
ΕΛΕΝΗ ΣΒΟΡΩΝΟΥ: Η εύκολη απάντηση είναι επειδή δουλεύω με παιδιά και έχω τα αντίστοιχα ερεθίσματα (σ.: εργάζεται εδώ και χρόνια ως Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο WWF). Η πιο εις βάθος όμως απάντηση, έχει να κάνει με τον εαυτό μου παιδί που ζει ακόμη εντός μου και διεκδικεί τις ιστορίες του! Δεν εννοώ βέβαια αυτό που ακούγεται συχνά «να βρούμε το παιδί μέσα μας», την «ξεγνοιασιά μας» κ.λπ., γιατί αυτά υποκρύπτουν μία βαθιά άγνοια για την αληθινή φύση της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, που έχει μεγάλα ζόρια. Επίσης είναι και αυτό το γοητευτικό βάσανο της ισορροπίας που πρέπει να πετύχεις, ανάμεσα στον απλό και εύληπτο λόγο και το σημαντικό περιεχόμενο. Γοητευτικό βάσανο! Ξεκίνησα γράφοντας στους «Ερευνητές», την παιδική εφημερίδα της Κυριακάτικης Καθημερινής. Εκεί έμαθα να γράφω για παιδιά. Εκεί δημοσιεύτηκε το πρώτο μου παραμύθι, «Ο Τζιτζικο-Περικλής μεγάλος συνθέτης της Ελλάδας».
Λ.Μ.: Ποια ανάγκη σας εκφράζετε γράφοντας για παιδιά;
Ε.Σ.: Να αποδομώ τον σύνθετο κόσμο μας σε κυβάκια παζλ και να τον ξαναφτιάχνω με άλλους τρόπους. Όπως κάνουν τα παιδιά. Τα δικά μου κυβάκια είναι ο λέξεις. Ωστόσο στις δικές μου ιστορίες υπάρχει και πάντα κάτι που θέλω να πω στα παιδιά. Μια ιδέα, μια θέαση του κόσμου (της οικογένειας, του σχολείου, της φύσης, της Ιστορίας, των κοινωνικών ζητημάτων κ.ά.) που θα ήθελα να μοιραστώ μαζί τους. Χωρίς να τα κουράσω με διδαχή. Παιχνίδι με σκοπό, λοιπόν. Το έχω ανάγκη. Το κάνω και εκτός κειμένων!
Λ.Μ.: Οι εποχές έχουν αλλάξει. Πώς πρέπει να προσεγγίσει κανείς ένα παιδί ή έναν έφηβο;
Ε.Σ.: Μέσα από την οθόνη! Να του στείλει μήνυμα. Αστειεύομαι, αλλά βεβαίως τα παιδιά και οι έφηβοι ζούνε σε μια εντελώς διαφορετική καθημερινότητα από την αντίστοιχη δική μας. Κυριαρχείται από την οθόνη και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι η πλατεία τους, η γειτονιά που βγαίνουν να παίξουν. Η πρόσληψη μιας ιστορίας, για να εστιάσουμε στα βιβλία, διαμεσολαβείται από την κουλτούρα της κινούμενης εικόνας. Παίζουν ένα παιχνίδι στην οθόνη και αυτό μπορεί να τους στείλει στο αντίστοιχο βιβλίο. Έτσι λοιπόν, η σχέση οθόνης και βιβλίου δεν είναι απαραίτητα ανταγωνιστική, όπως εικάζεται πολλές φορές. Μπορεί να είναι συμβιωτική έως και καταλυτική, να ενισχύει η χρήση της οθόνης την ανάγνωση βιβλίων, και αντίστροφα. Έχουμε ενδείξεις από έρευνες που γίνονται. Τα παιδιά επίσης έχουν άλλη σχέση με το γραπτό λόγο. Γράφουν πολύ, περισσότερο από ό,τι γράφαμε εμείς. Το πληκτρολόγιο είναι η προέκταση των δακτύλων τους και επικοινωνούν με συνομήλικούς τους από όλον τον κόσμο. Είναι μια υπέροχη συνθήκη, αν το καλοσκεφτούμε. Ποιος ξέρει τι μπορεί να προκύψει από αυτή τη γενιά…
Από την άλλη, οι βασικές προκλήσεις της παιδικής και εφηβικής ηλικίας παραμένουν ίδιες: οικογενειακές σχέσεις, σχέσεις με τον εαυτό, ανάπτυξη της προσωπικότητας και της ηθικής, γνώση και επίγνωση των ορίων, φιλία, αποδοχή από την ομάδα, σχέση με το άλλο φύλο, έρωτας, διαφορετικότητα…
Χρειάζονται λοιπόν να χτίσουνε γερά θεμέλια ψυχικής και συναισθηματικής ισορροπίας, αρχές και αξίες που να ανταποκρίνονται στον πολύπλοκο και γοργά μεταλλασσόμενο κόσμο μας. Παιδιά και έφηβοι, τελικά, πάντα θα χρειάζονται αγάπη, ασφάλεια, ελευθερία να αναπτύξουν την προσωπικότητά τους, αλλά και όρια.
Λ.Μ.: Ποιο μήνυμα πιστεύετε ότι είναι πρωταρχική ανάγκη σήμερα να περάσει κανείς σε ένα παιδί μέσα από τα βιβλία;
Ε.Σ.: Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τα «μηνύματα». Ελλοχεύει ο κίνδυνος του διδακτισμού. Πιο σημαντικό είναι να σκεφτούμε τα συναισθήματα και τις σκέψεις που καλό είναι να υποβάλει μια ιστορία. Σίγουρα ενδείκνυται να υποβάλλεται η αίσθηση της αλληλεγγύης, της αποδοχής του διαφορετικού, της αποδοχής του εαυτού κ.λπ.. Αλλά πιο σημαντικό για μένα είναι η μαγεία. Να μαγεύεται ο αναγνώστης. Ό,τι κι αν πεις, να τον συνεπάρεις. Να έχει αλήθεια αυτό που θα πεις, να μην το πεις για να διδάξεις ή επειδή «το έχει η ύλη του σχολείου». Ο τρόπος που θα το πεις, επίσης, είναι σημαντικότερος και από το τι θα πεις. Τι θέλει ένα παιδί και ένας έφηβος; Να ζήσει περιπέτειες στο χαρτί. Να μεταμορφωθεί, να ταξιδέψει, να γελάσεις, να φοβηθεί, να κινδυνεύσει, να τα βγάλει πέρα με τους κακούς αλλά και να μάθει. Έτσι, ζώντας τα πάθη των ηρώων, πάσχοντας μαζί τους, γνωρίζει τον κόσμο, το καλό από το κακό. Κατανοεί τους ανθρώπους καλύτερα, επεξεργάζεται τα συναισθήματά του, μαθαίνει να τα βάζει σε λέξεις και να τα διαχειρίζεται. Όλα αυτά λειτουργούν υπόγεια, δεν χρειάζεται να βαραίνουμε τα βιβλία μας πάντα με το «μήνυμα». Μπορούμε να εμπιστευτούμε τα παιδιά να αποκωδικοποιήσουν μόνα τους τα νοήματα. Κάθε ιστορία μιλάει με διαφορετικό τρόπο σε κάθε αναγνώστη.
Λ.Μ.: Πώς βλέπετε το παιδικό και εφηβικό βιβλίο σήμερα; Πώς εκδίδονται τόσα πολλά βιβλία; Υπάρχει αντίστοιχη αγορά; Τα παιδιά και οι νέοι διαβάζουν περισσότερο ή λιγότερο;
Ε.Σ.: Το θέμα της αγοράς του βιβλίου είναι μεγάλο. Γράφονται και εκδίδονται πολύ περισσότερα βιβλία από όσα διαβάζονται, αυτό λένε οι λένε οι γενικές έρευνες της αναγνωστικής μας συμπεριφοράς. Εμπειρικά γνωρίζουμε ότι όσο μεγαλώνουν τα παιδιά και μεταβαίνουν στην εφηβεία, εγκαταλείπουν το διάβασμα. Στην Έρευνα Αναγνωστικής Συμπεριφοράς / ΕΚΕΒΙ 1998-99 στην ηλικία 15-18 ετών και στην ερώτηση «Διαβάζετε βιβλία-συχνότητα», 27,1% του δείγματος απάντησε «ποτέ» (αγόρια 34,5%, κορίτσια 17%). Περισσότερα από δέκα βιβλία το χρόνο διαβάζει το 9,7%.
Είναι διεθνές το φαινόμενο. Όσο μεγαλώνουν τα παιδιά εγκαταλείπουν το διάβασμα για διάφορους λόγους. Στις πιο μικρές ηλικίες, μην ξεχνάμε, η αναγνωστική συμπεριφορά των παιδιών διαμεσολαβείται από το σχολείο και την οικογένεια. Τα παιδιά τους ακούνε ακόμη!
Το γιατί τώρα εκδίδονται τόσα πολλά βιβλία κάθε χρόνο (έχει γίνει ένα είδος αναλώσιμου το βιβλίο, πια), είναι θέμα και οικονομικό. Η αγορά είναι μικρή στην Ελλάδα. Πρέπει να εκδίδεις πολλούς τίτλους για να πουλήσεις έναν ικανό αριθμό αντιτύπων συνολικά. Κάπως έτσι λειτουργεί. Είναι όμως και η γενική αυτή λειτουργία της αγοράς βιβλίου που ωθεί στην υπερπαραγωγή τίτλων: ο βραχύς χρόνος ζωής του βιβλίου στο ράφι, η κουλτούρα του καταναλωτή που θέλει να διαβάζει κάτι πρόσφατο κ.ά.. Όλο αυτό βέβαια έχει και συνέπειες στην ποιότητα των εκδιδόμενων βιβλίων.
Λ.Μ.: «Πράσινος πυρετός» λέγεται το τελευταίο σας βιβλίο. Για ποιον πυρετό μιλάμε; Πού απευθύνεστε;
Ε.Σ.: Είναι ο πυρετός, η αλλεργία που πιάνει τους έφηβους ήρωες της ιστορίας κάθε φορά που βλέπουν τους νόμους για την προστασία τους περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής τους να καταπατώνται. Έτσι, οι ήρωες πρέπει να δράσουν για να απαλλαγούν από τα εξανθήματα! Και στην πορεία πρέπει να χρησιμοποιήσουν όλα τα μέσα που μας δίνει η δημοκρατία μας για να αντιδράμε νόμιμα, στις αυθαιρεσίες που βλέπουμε γύρω μας. Χρησιμοποιούν τον Δήμο, τον Συνήγορο του Πολίτη, τις οργανώσεις, τη συλλογή υπογραφών, τα Συμβούλια Νέων -ακόμη και ιστοσελίδες που ανακοινώνουν τι συζητείται στη Βουλή και δέχονται γνώμες και ερωτήσεις για τους βουλευτές… Όλα αυτά τα ξετινάζει η παρέα για να αποτρέψουν μια καταστροφή ρέματος στη γειτονιά τους.
Είναι για να διεκδικούμε το αυτονόητο αυτό το βιβλίο. Δε χρειάζεται να είμαστε σούπερ-ακτιβιστές για να διεκδικούμε την εφαρμογή των νόμων (σ.: το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Η αγορά του ενισχύει το WWF).
Λ.Μ.: Πρόσφατα βραβεύτηκε η ιστορία σας «Η μπαλάντα της Ζηνοβίας» από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά. Περί τίνος πρόκειται; Συνδέεται καθόλου με το «Σκληρό καρύδι», το βιβλίο σας για ένα προσφυγόπουλο;
Ε.Σ.: Πρόκειται για την ιστορία της Ζηνοβίας, της βασίλισσας της Παλμύρας, που επέκτεινε εντυπωσιακά το κράτος της και «μπήκε στο ρουθούνι» του Ρωμαίου αυτοκράτορα. Έφτασε στο σημείο να διεκδικήσει τον θρόνο του. Είναι μια ιστορία που θα ήθελα να διαβάζουν τα προσφυγόπουλα από τη Συρία που μεγαλώνουν στη χώρα μας αλλά και όλα τα παιδιά Ανατολής και Δύσης. Γιατί η Παλμύρα, στην εποχή της άνθισής της, συνδύαζε το πνεύμα της Ανατολής και της Δύσης με άριστο τρόπο. Τα καλύτερα έπαιρνε από τους δύο κόσμους και έφτιαχνε έναν δικό της όπου συνυπήρχαν όλοι, ειρηνικά και ελεύθερα. Κληρονομιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου βέβαια αυτή η δημιουργική συνύπαρξη. Έχει πολλές αναγνώσεις η ιστορία της Ζηνοβίας. Δεν είναι μόνο η «φεμινιστική». Αν στο «Σκληρό Καρύδι» η ηρωίδα, ένα προσφυγόπουλο από το Αφγανιστάν, διεκδικεί το δικαίωμά της στην παιδική ηλικία και τη ζωή, η Ζηνοβία είναι η μακρινή της πρόγονος που ενώνει τη δική της πατρίδα με τη δική μας. Τη Συρία με την Ελλάδα. Την Ανατολή με τη Δύση (σ.: το βιβλίο θα κυκλοφορήσει από την Ελληνοεκδοτική).
Λ.Μ.: Ποιο ήταν το αγαπημένο σας παραμύθι ως παιδί;
Ε.Σ.: Η Σάρα, η μικρή πριγκίπισσα, επειδή μου την «έλεγε» η μαμά μου όταν αρρώσταινα. Στην παιδική ηλικία, η αφήγηση του παραμυθιού από τον γονιό δημιουργεί σχέση. Είναι μια στιγμή τρυφερότητας, έχεις τον γονιό αποκλειστικά δικός σου.
Λ.Μ.: Ποιο είναι το αγαπημένο δικό σας βιβλίο από τα 20 που έχουν εκδοθεί;
Ε.Σ.: Δύο θα πω: το «Πάτημα του Έλληνα», που είναι η βιογραφία του Χρυσόστομου Σμύρνης και ο «Ψαροντουφεκάς», που είναι η πιο ερωτική, με τη γενικότερη έννοια του όρου, ιστορία μου.
(σ.: Μπορείτε να τα «ξεφυλλίσετε» εδώ: https://elenisvoronou.wordpress.com/)
Βιογραφικό:
Η Ελένη Σβορώνου (γεν. 1965) είναι απόφοιτη της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, με μεταπτυχιακή ειδίκευση στη Διαχείριση Πολιτιστικής Κληρονομιάς στο Πανεπιστήμιο του Birmingham.
Είναι υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο WWF Ελλάς. Παράλληλα, γράφει για παιδιά και νέους.
Το έργο της «Η μπαλάντα της Ζηνοβίας» απέσπασε το Α΄ βραβείο στον 62ο λογοτεχνικό διαγωνισμό της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, στην κατηγορία «Λογοτεχνικό Βιβλίο Γνώσης για μεγάλα παιδιά», ενώ το «Σκληρό Καρύδι» (εκδ. Καλειδοσκόπιο) συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο της βιβλιοθήκης του Μονάχου White Raven (βιβλία που διακρίνονται για το ξεχωριστό περιεχόμενο και μορφή τους και αξίζουν να συμπεριλαμβάνονται στις συλλογές των δημόσιων βιβλιοθηκών).
Πολλά από τα βιβλία της έχουν συμπεριληφθεί στις βραχείες λίστες του περιοδικού Αναγνώστη (πρώην Διαβάζω), των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων και των βραβείων κοινού του Public. Tα έργα της «Το πάτημα του Έλληνα» και «Ο ψαροντουφεκάς», απέσπασαν Εύφημο Μνεία (2014-15) από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά.
Γράφει κριτική παιδικής λογοτεχνίας στον Αναγνώστη. Επί τρία χρόνια (2015-18) ήταν μέλος της κριτικής επιτροπής Αναγνώστη (κατηγορία παιδική-νεανική λογοτεχνία).
Διδάσκει δημιουργική γραφή σε σεμινάρια για μικρούς και μεγάλους, και εμψυχώνει παιδαγωγικά εργαστήρια για τη φύση και τον πολιτισμό.
Εργάστηκε για την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας (2017) στην επιλογή βιβλίων παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας για το δανειστικό τμήμα του νέου χώρου της ΕΒΕ στο Πάρκο Πολιτισμού του ΙΣΝ.
Έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τις συμμετοχικές διαδικασίες (θεωρία και πράξη) και με τον οικοτουρισμό.