ΓΙΑ ΠΟΡΤΡΕΤΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ EURYDICE TRICHON

Ο πιο μεγάλος πορτρετίστας του 20^ου αιώνα είναι σίγουρα ο Πικάσο. Είναι και ο πιο επιδεικτικά ειλικρινής. Στην ανθρωποκεντρική τέχνη του το πορτρέτο παίζει σημαντικότατο ρόλο. Χιλιάδες, δεκάδες μορφές, πορτρέτα… Όλα εξαιρετικά μεροληπτικά, συστηματικά αδιάκριτα, συχνά συκοφαντικά. Πάντοτε άμεσα αναγνωρίσιμα. Για να μη πούμε πως  στη ζωή του δεν έκανε άλλο από πορτρέτα.  Αν σκεφτεί κανείς  τα 110.000 έργα που εκτέλεσε, είμαστε σε θέση να βεβαιώσουμε πως δεν υπάρχει καλλιτέχνης που να  μίλησε τόσο πολύ, τόσο επιφανειακά και συγχρόνως αναλυτικά και βαθειά, τόσο ακατάσχετα, για τον « άλλον ». Κανένας δεν εξέφρασε τόσο καίρια και τόσο πρωτότυπα  τα αισθήματά του γι αυτόν.

Γιατί ο Πικάσο ζωγραφίζοντας τους φίλους του και κυρίως της γυναίκες της ζωής του, δεν αρκέστηκε σε μικρά αισθητικά σχόλια, αλλά  εξέθεσε απερίφραστα τις διακυμάνσεις των  αισθημάτων  του γι αυτές. Όταν τις αγαπούσε  τις έδειχνε ωραίες, γοητευτικές, αγγελικές.  Ακόμη και αφαιρετικές, οι φόρμες του ήταν κομψές, αρμονικές, τρυφερές, ερωτευμένες.  Όταν έφθανε η στιγμή της κρίσης, ο καιρός της μομφής και της απέχθειας, τις παρουσίαζε σαν τέρατα. Φυσικά  οι καινούριες πρακτικές της ζωγραφικής, που άλλωστε είχε ο ίδιος εφεύρει, τον βοηθούσαν σ’’αυτούς τους χωρίς τέλος αισθητικό-συναισθηματικούς λογαριασμούς που συγκλόνισαν την ζωγραφική του αιώνα.

Κανένας δεν κατόρθωσε όσο ο Πικάσο να εκφραστεί τόσο προσωπικά αλλά και με τρόπο που να ενδιαφέρει όλη την ανθρωπότητα. Πρόσωπο και σώμα έγιναν ιστορικό θέατρο όπου εξερράγησαν τόσο ο ατομικός πόνος όσο και ο παγκόσμιος, και έτσι αναδείχτηκε όσο ποτέ η δύναμη του ζωγράφου να κάνει πλέον το πορτρέτο της εποχής του.

Ο Πικάσο ήταν περήφανος για την εκφραστική του ικανότητα και τον θρίαμβο της συγκίνησης η οποία έπλαθε τη μορφή με χίλιους τρόπους. Η παρουσία της συγκίνησης ήταν γι αυτόν πολύ πιο σημαντική κι από την καλλιγραφία της δεξιοτεχνίας. Όταν ζωγράφιζε το ίδιο πρόσωπο σε παραλλαγές, όταν δηλαδή επαναλάμβανε πολλές φορές το ίδιο μοτίβο,  προτιμούσε  πάντα τις πρώτες εκδοχές  κι όχι την τελειότητα της κατάληξης: εκείνες ακριβώς που αν και αδέξιες ήταν συγκλονισμένες από το σεισμό των αισθημάτων.

Αν διάλεγα μια τεχνική για να διηγηθώ την Χέντι Ντίνερ θα προτιμούσα την τέχνη του Πικάσο γιατί είναι σαφώς η καλλίτερη. Είναι αφάνταστο πόση γνώση μπορεί κανείς να πάρει απ’ τους ζωγράφους… Κάποτε ρώτησαν τον Πικάσο γιατί οι ζωγράφοι ζουν τόσο πολύ; « Γιατί αφήνουν το σώμα τους στη πόρτα  του ατελιέ τους » τους απάντησε, υπονοώντας πως ζωγραφίζουν με το πνεύμα τους, με την ψυχή τους. Αυτή λοιπόν η « cosa mentale » που είναι η ζωγραφική παράγει αμύθητη σοφία.

Τέτοια σοφία λοιπόν μου χρειάζεται  για να αποτολμήσω την προσωπογραφία της Χέντι Ντίνερ. Και τέτοιου είδους δύναμη για να λύσω μέσα από ένα στεγνό κείμενο τους λογαριασμούς μου μαζί της. Στο γράψιμο δεν υπάρχει κυβιστικός τεμαχισμός ούτε εξπρεσιονιστική παραμόρφωση για την τιμωρήσω για όλη τη δυστυχία που με έκανε να νοιώσω με την αδιαφορία της. Ούτε καλλιγραφική ωραιοποίηση για να κάνω να θριαμβεύσουν οι γλυκές στιγμές που περάσαμε μαζί. Υπάρχουν βέβαια ύβρις και εξιδανίκευση, αλλά θα πρέπει να ειπωθούν τόσα πολλά και με τόσες λεπτομέρειες…

Ο συγγραφέας δεν είναι τόσο εκτεθειμένος όσο ο ζωγράφος, αλλά ούτε  έχει το προνόμιο της παραλλαγής :  το ότι δηλαδή η εικόνα  μπορεί να είναι και έτσι κι αλλιώς και τανάπαλι. Αυτή η εναλλαγή δεν είναι εφικτή σ’ αυτόν που γράφει. Επίσης η ζωγραφική επωφελείται από το περιστασιακό και ολοκληρώνεται μέσα σ’ αυτό. Στο γράψιμο το περιστασιακό, έστω και πετυχημένο, το αμφισβητείς.  Σε αφήνει κάπως διστακτικό, αμφίβολο και για να ολοκληρώσεις πρέπει να περιμένεις το τέλος. Και η Χέντι Ντίνερ δεν έχει τελειώσει, έστω κι αν βιολογικά δεν υπάρχει πια. Θα τελειώσει με το δικό μου τέλος…

Ευρυδίκη Τρισόν Μιλσανή

Από το βιβλίο μου  Το πορτρέτο της Χέντι Ντίνερ : κυκλοφορεί στις εκδόσεις ΚΑΠΟΝ