ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ
ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ
Φίλες και φίλοι,
Το πέρασμα των Βυζαντινών, αν και πολύχρονο, άφησε ελάχιστα αρχαιολογικά κατάλοιπα στην Σμύρνη. Οσα απέμειναν αφορούν κυρίως τμήματα οχυρώσεων της πόλης, εκτός από την ακρόπολη που δεσπόζει στον λόφο Πάγος, ξαναχτισμένη στα χρόνια της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας (1204-1261) και ιδιαίτερα επί βασιλείας Ιωάννη Γ΄Βατάτζη (1221-1254).
Στην περιοχή της αρχαίας αγοράς χτίστηκε κατά τον 5ο ή 6ο αιώνα ένα νέο υδραγωγείο για τη μεταφορά νερού από τις πηγές στα νότια της πόλης. Κοντά στην ακρόπολη υπάρχουν ακόμη ερείπια των κιστερνών(υπόγειων δεξαμενών νερού) που εξυπηρετούσαν το σύστημα ύδρευσης.
Στα χρόνια του Ιουστινιανού (527-565) η Σμύρνη επλήγη από σεισμό και σύμφωνα με πληροφορίες που αντλούμε από επιγράμματα του ιστορικού και ποιητή Αγαθία στην «Παλατινή Ανθολογία» του, αρκετά κτίρια ξαναχτίστηκαν ή αναστηλώθηκαν.
Το κάστρο του Πάγου είναι καλύτερα διατηρημένο, χρονολογημένο στο πρώτο μισό του 13ου αιώνα, μια περίοδο άνθησης της πόλης, κατά την οποία έλαβε χαρακτηριστικά αστικού κέντρου.
Τότε ο Ιωάννης Βατάτζης ξανάχτισε την αρχαία ακρόπολη στον λόφο, πάνω στον οποίο χτίστηκαν και σπίτια και μοναστήρια. Ωστόσο, τα τείχη της πόλης είχαν υποστεί εκτεταμένες καταστροφές ως τον 15ο αιώνα, και ο Πορθητής (1451-1481) αναστήλωσε και συμπλήρωσε τις οχυρώσεις του Πάγου και του λιμανιού, μετά την καταστροφή της Σμύρνης από τον Βενετό Πιέτρο Μοτσενίγκο το 1472.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ
Κατά την παράδοση,ο πρώτος επίσκοπος της Σμύρνης Βουκόλος ήταν μαθητής του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Στις πηγές αναφέρονται κι άλλοι μάρτυρες της Σμύρνης κατά τους διωγμούς του 2ου και 3ου αιώνα μ.Χ., όπως λ.χ. ο Ευμενίας Θρασέας.
Η επισκοπή της Σμύρνης ανήκε στην επαρχία Ασίας και αρχικά υπαγόταν στην μητρόπολη Εφέσου. Το 451, μετά την Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας, η Σμύρνη αποσπάστηκε από την Έφεσο και σχημάτισε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή. Το 869 έγινε μητρόπολη περιλαμβάνοντας τις επισκοπές Φωκαίας, Μαγνησίας και Κλαζομενών, μαζί με τρεις νεοϊδρυθείσες (Αρχαγγέλου, Πέτρας και Σωσάνδρας).
Η ανάπτυξη της εκκλησιαστικής διοίκησης της Σμύρνης έφερε αύξηση πληθυσμού, φτάνοντας τον 10o αιώνα να αποτελεί σημαντικό εκκλησιαστικό κέντρο, με περίοδο ακμής στα χρόνια της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας.
Η θρησκευτική ανάπτυξη σε ολόκληρη την δυτική Μικρά Ασία (παράλια) διακόπηκε από τις επιδρομές των Τουρκομάνων τον 13ο και 14ο αιώνα και από την ίδρυση των εμιράτων του Αϊδινίου (με έδρα την Έφεσο) και του Σαρουχάν (με έδρα την Μαγνησία). Το 1347 η διοίκηση της μητρόπολης Σμύρνης παραχωρήθηκε στην μητρόπολη Φιλαδελφείας, ενώ από την προηγούμενη χρονιά είχε ιδρυθεί και η λατινική επισκοπική έδρα.
Η περιοχή της Σμύρνης αν και δεν υπήρξε μεγάλο μοναστικό κέντρο, φιλοξένησε ένα σημαντικό αριθμό μοναστηριών (Καμηλαυκάς, Αγίου Νικολάου Καλυφά, Αγίου Δημητρίου στο Παλιόκαστρο, Αγίου Γεωργίου Εξωκαστρίτη).
Μια ιδιαίτερη μονή ήταν και η Μονή Λεμβιώτισσας, αφιερωμένη στην Θεοτόκο και χτισμένη ανάμεσα στη Σμύρνη και στο Νυμφαίο, μια από τις μεγαλύτερες και πλουσιώτερες μονές της περιοχής, τη μοναδική για την οποία έχουν διασωθεί έγγραφα και ασφαλή στοιχεία.
Ιδρύθηκε τον 8ο αιώνα, με τον ηγούμενό της να συμμετέχει στην Ζ΄Οικουμενική Σύνοδο (787) και ανακαινίστηκε, με σύγχρονες λαμπρές δωρεές από τον Ιωάννη Βατάτζη. Το 1307 δέχτηκε επίθεση Τούρκων, πυρπολήθηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς. Από το αρχείο της διασώθηκαν γύρω στα 200 έγγραφα σε έναν κώδικα της βιβλιοθήκης της Βιέννης. Πρόκειται για επίσημες κρατικές και ιδιωτικές πράξεις των ετών 1192 έως 1294, έγγραφα που αποτελούν πολύτιμες ιστορικές πηγές και αφορούν την τοπογραφία της περιοχής και την διοίκηση της Σμύρνης.
Ο ερευνητής μπορεί να αποκομίσει σημαντικές πληροφορίες για τους φόρους,τις τιμές της καλλιεργήσιμης γης, τα προϊόντα και την καθημερινή ζωή εκείνων των χρόνων.