ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΙΟΛΑΣ: Η ΠΟΛΥΤΑΡΑΧΗ ΖΩΗ ΤΟΥ, Η ΠΕΡΙΒΟΗΤΗ «ΒΙΛΑ ΙΟΛΑ» ΚΑΙ ΜΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕΙ 31 ΟΛΟΚΛΗΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΕΡΕΥΝΑ: ΓΕΡΑΚΙΝΑ ΜΠΟΥΡΙΚΑ

Στις 8 Ιουνίου συμπληρώνονται 33 χρόνια από τον θάνατο του Αλέξανδρου Ιόλα, του κοσμοπολίτη συλλέκτη έργων τέχνης και γκαλερίστα, που επαναπροσδιόρισε την τέχνη.

Ο Αλέξανδρος Ιόλας από τη δεκαετία του 1960 περνούσε πολύ χρόνο στην Ελλάδα και έχτισε τη βίλα του στην Αγία Παρασκευή Αττικής, όπου μετέφερε την τεράστια προσωπική συλλογή του μεγάλης καλλιτεχνικής και χρηματικής αξίας. Η επιθυμία του πριν πεθάνει, ήταν να δωρίσει την αμύθητη συλλογή του από έργα τέχνης στο ελληνικό κράτος.

Ο Ιόλας φώναξε στο σπίτι του τον αρχιτέκτονα και φίλο του Στέφανο Ζουγανέλη και τον συνεργάτη του, Λάζαρο Πολίτη, και τους ζήτησε να γράψουν την παρακάτω επιστολή που τους υπαγόρευσε:

«Ο κάτωθι υπογεγραμμένος Αλέξανδρος Ιόλας σήμερον, την 17 Φεβρουαρίου 1987, δια της παρούσης επιστολής μου θέλω να δηλώσω, παρά τις βεβαιωμένες μου απογοητεύσεις στην Ελλάδα δια την κατηγορία μου περί αρχαιοκαπηλίας και τον διασυρμό του ονόματός μου από τον τύπο, ότι αποφάσισα μετά θάνατον, όλα τα αρχαία της συλλογής μου να περιέλθουν ως δωρεά δική μου εις την Ιδιοκτησία του Ελληνικού Δημοσίου. Εφ’ όσον δε ζω πλέον, να φροντίσετε να αποκατασταθεί το όνομά μου, διότι αρχαιοκάπηλος δεν υπήρξα ποτέ μου. Με αγάπη για την Ελλάδα».

Η επιθυμία του όμως δεν εκπληρώθηκε. Η ελληνική κυβέρνηση τότε αρνήθηκε την προσφορά του και έτσι το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής του χάθηκε. Μετά τον θάνατό του η βίλα του λεηλατήθηκε και η συλλογή του με 11.000 έργα τέχνης υπήρξε αντικείμενο κλοπής.

Αιώνιο αίνιγμα παραμένει το τι απέγινε η πολύτιμη περιουσία του μαικήνα της Τέχνης, Αλέξανδρου Ιόλα, όταν εκείνος πέθανε. Ποτέ δεν έγινε γνωστό ποιος κρυβόταν πίσω από την περσινή πώληση των αντικειμένων της συλλογής του. Ένας νόμιμος κληρονόμος που ήθελε απλά να κρατήσει την ανωνυμία του ή κάποιος που λεηλάτησε το σπίτι ενός νεκρού;

Η δημοπρασία έγινε στις 25 Μαΐου 2017, στο Λονδίνο, χωρίς οι Sotheby’s να αποκαλύψουν ποτέ από ποιους βρήκαν τους θησαυρούς του Ιόλα και τι νόμιμα έγγραφα κατοχής είχαν αυτοί που εμφανίστηκαν ως κάτοχοί τους. Την υψηλότερη τιμή πώλησης, 193.750 λίρες, πέτυχε ο πίνακας Polarisation του Βίκτορ Μπράουνερ (με τιμή εκκίνησης 150.000-200.000 λίρες). Δεύτερος πίνακας σε τιμή πώλησης ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος του Άντι Γουόρχολ, έναντι 125.000 λιρών (τιμή εκκίνησης 35.000 -50.000 λίρες). Ένα «Σινιάλο» του Τάκι, ήταν το ακριβότερο έργο Έλληνα καλλιτέχνη της συλλογής που πωλήθηκε 52.500 λίρες (τιμή εκκίνησης 35.000-4500 λίρες).

Συνολικά βγήκαν στο σφυρί 155 έργα. Στη μακρά λίστα της δημοπρασίας συμπεριλαμβάνονταν έργα μεγάλων καλλιτεχνών όπως οι Πικάσο, Ντε Κίρικο, Ουόρχολ, Ντε Σεντ Φαλ, Μπράουνερ, Ματίς, Ερνστ, Τάκις, Πανιάρας, Ακριθάκης, Καρδαμάτης, προσωπικά αντικείμενα και κοσμήματα αλλά και έπιπλα, χαλιά, ασημένια σερβίτσια, μπιμπελό και καθρέφτες. Το συνολικό ποσό του πλειστηριασμού έφτασε στις 1.421.503 βρετανικές λίρες (1,845,253 δολάρια).Για πάρα πολλά χρόνια, η περιβόητη βίλα του Ιόλα έχει μείνει «γυμνή» από τους θησαυρούς της, αλλά «πλούσια» σε γκράφιτι και σκουπίδια. Τώρα, 31 χρόνια μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου Ιόλα, ξεκινά η αποκατάσταση του κτιρίου, που βέβαια έχει ακόμη δρόμο μπροστά αφού εδώ και λίγους μήνες πάρθηκε η απόφαση από την υπουργό Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου για την «έγκριση υλοποίησης του προτεινόμενου έργου στο ΕΣΠΑ 2014-2020 με φορέα υλοποίησης το Δήμο Αγίας Παρασκευής και τίτλο «Δημιουργική επανάχρηση ιδιοκτησίας Ιόλα». Η σχετική απόφαση δημοσιεύτηκε στη «Διαύγεια» και έρχεται σε συνέχεια της ομόφωνης γνωμοδότησης του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων για το ακίνητο, το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο ήδη εδώ και δύο δεκαετίες – από το 1998 – χωρίς βέβαια αυτός ο τίτλος να αποτρέψει τους βανδαλισμούς και τα γκράφιτι.

Αλέξανδρος Ιόλας

Η παγκόσμια ελίτ υπέβαλλε τα σέβη της στο μαικήνα της τέχνης και στις γκαλερί του. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, κατηγορήθηκε για αρχαιοκαπηλία, όργια, παιδεραστία και ναρκωτικά, την ώρα που ψυχολογικά και σωματικά ήταν ήδη ταλαιπωρημένος, αφού είχε μάθει πως είχε AIDS.

Η βίλα του Ιόλα στην Αγία Παρασκευή στέγαζε 10.000 έργα τέχνης. Ήταν ένα ανάκτορο. Πεντελικό μάρμαρο κάλυπτε τα πατώματα αλλά και τους τοίχους. Τα σαλόνια ήταν γεμάτα με αρχαιοελληνικά αγάλματα, έργα σύγχρονων καλλιτεχνών (Picasso, Warhol, Dali), χειροποίητα χαλιά και ταπισερί.

Ο Ιόλας δεν δημιουργούσε κάτι καινούργιο, αλλά είχε την ικανότητα να ανακαλύπτει και να προσφέρει ζωή σε έργα που πήραν πνοή από κάποιον άλλον. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 25 Μαρτίου 1907, με το όνομα Κωνσταντίνος Κουτσούδης. Γόνος ευκατάστατης οικογένειας βαμβακεμπόρων, ο Ιόλας δείχνει από νωρίς την κλίση του στις τέχνες και το 1927 με συστατικές επιστολές του Καβάφη μετακομίζει στην Αθήνα, όπου γνωρίστηκε με τον Σικελιανό, τον Μητρόπουλο και τον Παλαμά. Στην Αθήνα ξεκινά και τα πρώτα του μαθήματα στο χορό και την μουσική.
Επόμενοι σταθμοί του ανήσυχου νεαρού το Βερολίνο, το Σάλτσμπουργκ, το Παρίσι. Χορεύει και ποζάρει για ζωγράφους.Γνωρίζεται με τα φωτεινά μυαλά της εποχής, όπως τους Valéry και Breton. Το 1931, ένας πίνακας του De Chirico «δρα» αποκαλυπτικά για εκείνον. Η ζωγραφική και ο κόσμος της τον γοητεύουν, δικτυώνεται… Το 1936 πηγαίνει στην Αμερική, όπου γίνεται κορυφαίος χορευτής στη νεοσύστατη Ballet Theatre Company της Νέας Υόρκης. Αρραβωνιάζεται την παρτενέρ του, την εγγονή του προέδρου των ΗΠΑ, Θεοδώρα Ρούσβελτ, και λίγο αργότερα χωρίζει. Το 1944 εγκαταλείπει το χορό με αφορμή ένα τραύμα στο πόδι και δραστηριοποιείται στο χώρο του εμπορίου τέχνης. Το 1944 ανοίγει την πρώτη του γκαλερί στη Νέα Υόρκη, την Hugo Gallery. Χωρίς να διαθέτει χρήματα ο ίδιος στο ξεκίνημα, βασίζεται αφενός στην υποστήριξη διαφόρων πλούσιων φίλων του και αφετέρου στις προσωπικές φιλίες του με καλλιτέχνες όπως ο Μαξ Ερνστ, ο Ρενέ Μαγκρίτ κ.ά. Το 1946 με τη φίλη του δούκισσα Γκραμόν ιδρύει γκαλερί στο Μανχάταν.

Το 1953 διοργανώνει για τον Andy Warhol την πρώτη ατομική του έκθεση και συνδέεται στενά με το κίνημα της Pop Art. Ο Αλέξανδρος Ιόλας αποτέλεσε έναν από τους πρωτοπόρους στην ανάπτυξη ενός «δικτύου» από αίθουσες τέχνης δορυφόρους μιας κεντρικής γκαλερί. Εκδίδει επίσης και συλλεκτικά βιβλία καλλιτεχνών και ποιητών σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Παράλληλα, προώθησε στο εξωτερικό Έλληνες καλλιτέχνες, όπως τους Χατζηκυριάκο Γκίκα, Βαγή, Γουναρό, Μόραλη, Τσαρούχη κ.ά. Συνεργάζεται και με τη νεότερη γενιά Ελλήνων όπως οι Τσόκλης, Παύλος, Τάκις και η Μάρα Καρέτσου, οι οποίοι είχαν ήδη ξεκινήσει μια καριέρα στο εξωτερικό. Κάποιοι από αυτούς θα επιστρέψουν «παρασυρμένοι» από τον Ιόλα πίσω στην Ελλάδα προκειμένου να δώσουν ώθηση στην τοπική παραγωγή της σύγχρονης τέχνης.

Δωρίζει και πουλάει έργα σε μεγάλα μουσεία, όπως τα Metropolitan Museum of Art και Museum of Modern Art στη Νέα Υόρκη, το Κέντρο Ζωρζ Πομπιντού στο Παρίσι, αλλά και την Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας Το 1976 κλείνει όλες τις γκαλερί του εκτός αυτής στη Νέα Υόρκη, κρατώντας έτσι την υπόσχεση που είχε δώσει στον Max Ernst, να σταματήσει όταν εκείνος θα πέθαινε.

Από τη δεκαετία του 1960 περνάει όλο και περισσότερο χρόνο στην Ελλάδα. Συνεργάζεται με κορυφαίες γκαλερί και χτίζει στην Αγία Παρασκευήένα «ανάκτορο», όπου μεταφέρει την τεράστια προσωπική συλλογή του από έργα αρχαίας, βυζαντινής και σύγχρονης Τέχνης, καθώς και άλλα κομμάτια όπως ταπισερί, έπιπλα και σερβίτσια μεγάλης καλλιτεχνικής και χρηματικής αξίας. Στα μέσα του 1970, αν και βρίσκεται στην Αμερική και στην «κορυφή του εικαστικού κόσμου», αποφασίζει να επιστρέψει στην Ελλάδα, γιατί, όπως πάντα έλεγε: «Αγαπώ το ελληνικό φως. Θέλω να χαρίσω ένα μουσείο στην πατρίδα μου».

Το 1981, το ΠΑΣΟΚ σαρώνει στις εκλογές, όμως ο Ιόλας με συνεντεύξεις του στις γαλλικές εφημερίδες Le Monde, Libération, αλλά και στην Όλγα Μπακομάρου στο περιοδικό ΓΥΝΑΙΚΑ, έβγαζε κοροϊδευτικά τη γλώσσα στην πανίσχυρη τότε κυβέρνηση, λέγοντας: «O Παπανδρέου είναι ένας μέτριος πολιτικός», ενώ τα έβαζε και με τα «ιερά», τονίζοντας: «Ο Παρθενώνας είναι κατεστραμμένος και για αυτό ωραίος».

Από το 1983 αντιμετωπίζει την κακεντρέχεια μερίδας του ελληνικού τύπου ενάντια στον εκκεντρικό και επιδεικτικό τρόπο ζωής και συμπεριφοράς του.

Το φαινόμενο παίρνει από το 1984 διαστάσεις σκανδάλου. Αφορμή στάθηκαν τόσο κάποιες προκλητικές για την εποχή δηλώσεις του όσο και κυρίως οι καταγγελίες πρώην συνεργάτη του. Η υπόθεση έφτασε ως τη δικαιοσύνη και απασχόλησε και τον διεθνή τύπο. Υπήρξε από το εξωτερικό και προσπάθεια υπεράσπισης του Ιόλα, με πρωτοβουλία του Κώστα Γαβρά, την οποία συνυπέγραψαν πολλές διεθνείς προσωπικότητες, ανάμεσά τους και ο Φρανσουά Μιτεράν.

Το 1984 δωρίζει στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης 47 έργα σύγχρονης τέχνης από την προσωπική του συλλογή, ενώ υπόσχεται να προσθέσει και άλλα στη δωρεά. Στις 8 Ιουνίου του 1987 ωστόσο πεθαίνει σε νοσοκομείο της Νέας Υόρκης νικημένος από τη νόσο του AIDS και δεν προλαβαίνει να εκπληρώσει το όνειρό του.Λίγο πριν πεθάνει, η επιθυμία του να δωρίσει την αμύθητη συλλογή του από έργα τέχνης στο ελληνικό κράτος δεν εκπληρώθηκε. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αρνήθηκε την προσφορά του και έτσι το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής του χάθηκε.