COVER STORY - ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ: ΚΑΛΑΜΟΣ, Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΠΑΝΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
ΦΩΤΟΡΕΠΟΡΤΑΖ: PETER TAMAS
ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ: ΜΑΙΡΗ ΓΚΑΖΙΑΝΗ, ΠΑΝΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Η διαδρομή προς τον Κάλαμο δεν ήταν μία ακόμη δημοσιογραφική αποστολή˙ έκρυβε βαθιά μέσα της ανάμικτα συναισθήματα και ερωτηματικά: τι θα αντικρίσουμε, με ποιους θα μιλήσουμε, πώς θα αντιδράσουμε στο απρόοπτο, στον ανθρώπινο πόνο, στην απώλεια;Η δημοσιογραφία δεν καταγράφει απλώς τις καταστροφές. Πολλές φορές τις αποζητά απεγνωσμένα. Κι όταν δεν της αρκούν, τις διογκώνει για να προσφέρει «άρτο και θέαμα», κυρίως στους τηλεθεατές. Όμως ο δικός μας δημοσιογραφικός ρόλος έμοιαζε με ακροβασία πάνω σε τεντωμένο σχοινί. Ναι, όσο κι αν ακούγεται παράλογο (λόγω της έκτασης του κυνισμού της εποχής μας), ξεκινήσαμε το ταξίδι κουβαλώντας ενοχές. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να καταγράψουμε την πραγματικότητα όσο γίνεται πιο αντικειμενικά, χωρίς… χολιγουντιανά ειδικά εφέ και να σας μεταφέρουμε την εικόνα του Καλάμου μετά τις πυρκαγιές, έτσι όπως την αποτύπωσε ο φακός του φωτογράφου μας και μας την περιέγραψαν αυτόπτες μάρτυρες.

Και το ταξίδι – ή μάλλον η κάθοδος στον πύρινο Λεβιάθαν της Ανατολικής Αττικής – μόλις ξεκινούσε…

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ ΣΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ

Το γεγονός είναι αδιάψευστο. Η Ανατολική Αττική υπέστη βαρύ πλήγμα από τις πυρκαγιές. Οι δυνατοί άνεμοι που άλλαζαν κατευθύνσεις διαρκώς, οι αναζωπυρώσεις, τα πολλά μέτωπα της φωτιάς (ακόμη και μέσα σε δύσβατες χαράδρες), το αχανές πυκνό πευκόδασος χωρίς αντιπυρικές ζώνες και η έλλειψη ετοιμότητας του κρατικού μηχανισμού, είναι μερικές μόνο από τις αιτίες της σημερινής γκρίζας εικόνας της ευρύτερης περιοχής του Καλάμου.

Αρκεί μια λέξη για να περιγράψουμε την πανέμορφη αυτή περιοχή, έτσι όπως ήταν μέχρι το πρωινό της Κυριακής 13 Αυγούστου 2017: παράδεισος. Ο Κάλαμος με το όμορφο χωριό του, το Αμφιάρειο (ένας μεγαλειώδης, αλλά άγνωστος στους περισσότερους αρχαιολογικός χώρος), τη μαγική διαδρομή από το χωριό στο παραλιακό κομμάτι του (Άγιοι Απόστολοι, Βλαστός κλπ.), τα καταπράσινα δάση του, τα άγρια και ήμερα ζώα που κατοικούν σ’ αυτό (αλεπούδες, τσακάλια, χελώνες και πανέμορφα σκυλιά με τα κουτάβια τους που ζουν στη φύση ελεύθερα), τις δημόσιες πηγές, τα μικρά ποτάμια, τη γοητευτική και μυστηριώδη βλάστησή του, -όλα τα παραπάνω συνέθεταν την ξεχωριστή ομορφιά της περιοχής, και μάλιστα σε κοντινή απόσταση από την Αθήνα του τσιμέντου και του θορύβου. Εδώ κυριαρχεί η ηρεμία ενός τόπου αρχαίου και οικείου. Εδώ χτυπά η καρδιά της Ανατολικής Αττικής.

Κάποια στιγμή η αδελφή μου είπε «βλέπω μόνο καπνό», για να της απαντήσω αμέσως «όπου βλέπεις καπνό, υπάρχει και φωτιά…»

Φεύγοντας από το Καπανδρίτι με κατεύθυνση τον Κάλαμο, είδαμε να εναλλάσσεται η ζωή με τον θάνατο, το πράσινο με το γκρίζο και τη στάχτη. Η οσμή από τα καμένα ήταν ανυπόφορη. Κάπου εκεί είχε μείνει όρθιο και πράσινο ένα μεγάλο πεύκο, ανέγγιχτο από τη λαίλαπα της φωτιάς, για να υπενθυμίζει τη μαγική εικόνα αυτού του υπέροχου τόπου. Αντικρίσαμε διάσπαρτες καμένες περιοχές, που μας προϊδέαζαν για το τι θα βλέπαμε λίγο πιο πέρα. Μέχρι που φτάσαμε λίγα μέτρα έξω από το χωριό…

ΟΤΑΝ ΕΡΧΕΤΑΙ Η ΩΡΑ ΝΑ ΕΠΙΛΕΞΕΙΣ ΤΙ ΘΑ ΣΩΣΕΙΣ

Λίγα λοιπόν μέτρα προτού φτάσουμε στο χωριό, σταματήσαμε για να φωτογραφήσουμε ένα καμένο φορτηγό, που στάθηκε η αφορμή για να μιλήσουμε με δύο αδέρφια, τον Παύλο και τον Βαγγέλη Γ. (16 και 20 ετών). Οι δύο αυτοί νέοι ζουν κυρίως από την κτηνοτροφία, και μας έκανε μεγάλη εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο μιλούσαν για τα ζώα τους. Αυτά άλλωστε ήταν τα πρώτα που προσπάθησαν (εν μέρει ανεπιτυχώς) να σώσουν. Και η θλίψη μόλις έδειχνε το πραγματικό πρόσωπό της…

«Η φωτιά ξεκίνησε την Κυριακή από την παραλία του Βλαστού, δίπλα στον οικισμό της Αγίας Βαρβάρας», μας είπε ο Παύλος, προσθέτοντας ότι «μέσα σε 30 λεπτά έφτασε σ’ εμάς. Το δάσος ήταν δύσβατο για να πάνε εκεί οι πυροσβέστες και να τη σβήσουν αμέσως. Τρέξαμε με τον αδελφό μου στην περιοχή Τριάδες για να σώσουμε τα ζώα μας. Η φωτιά πρόλαβε να κάψει το φορτηγό μας, αισθάνθηκα φόβο για την οικογένειά μου, τα συναισθήματα που ένιωσα ήταν απερίγραπτα. Ήμουν στη φάση “τι να σώσω πρώτα;”, το σπίτι μας, το μαγαζί, το αυτοκίνητο, τα ζώα;»

Παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειές του, κάηκαν δύο μαντριά και δέκα ζώα (χοίροι, αρνιά…). «Στενοχωριέμαι γιατί είναι ψυχές, τα έβλεπα να καίγονται χωρίς να μπορέσω να αντιδράσω. Τα σκυλιά μας σώθηκαν όλα. Με το που έφτασε η φωτιά δίπλα μας, δεν άντεξα και έβαλα τα κλάματα. Ήρθε ένα σκυλί δίπλα μου κι έκλαιγε και εκείνο μαζί μου».

ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΚΑΙ ΗΡΩΙΣΜΟΣ

Το μόνο παρήγορο σε αυτές τις συγκινησιακά δύσκολες στιγμές, ήταν το αίσθημα αλληλεγγύης που επικράτησε: «Ο ένας έσωζε το σπίτι του άλλου» είπε ο Παύλος χαμογελώντας, αν και το βλέμμα του, πρόδιδε την κούρασή του από την έλλειψη ύπνου. Τον ρωτήσαμε αν η βοήθεια από τους πυροσβέστες ήταν η αναμενόμενη και μας απάντησε ότι «είδαμε αυτοθυσία και βοήθεια προς τον συνάνθρωπο. Έβλεπα τις φωτιές πίσω ακριβώς από τα ζώα μας κι εκείνοι έκαναν ό,τι μπορούσαν. Κανένας δεν έχει δικαίωμα να αμφισβητήσει τη βοήθεια που μας προσέφεραν, αν και άργησαν να έρθουν στην περιοχή. Αλλά γι’ αυτή την καθυστέρηση, δεν είναι εκείνοι υπεύθυνοι».

Η αρωγή του Στρατού ήταν επίσης αξιοσημείωτη, σύμφωνα με τον αυτόπτη μάρτυρα ο οποίος μας είπε: «Στον Κάλαμο ήρθαν και στρατιώτες. Μάλιστα ένας απ’ αυτούς έφτιαξε αμέσως αντιπυρική ζώνη με την μπουλντόζα. Παρόλα αυτά, αν πας στις Τριάδες είναι σκέτη απελπισία, αφού όλη αυτή η περιοχή έχει καεί σχεδόν ολοσχερώς». Ρωτήσαμε τον Παύλο αν ανησυχεί για τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές: «Χωρίς τα δέντρα που συγκρατούν το νερό, υπάρχει κίνδυνος πλημμυρών. Οι τοπικές όμως αρχές, οι οποίες βοήθησαν σημαντικά στην κατάσβεση των πυρκαγιών, σίγουρα θα λάβουν μέτρα για να μην ζήσουμε μία ακόμη τραγωδία, αυτή τη φορά εξαιτίας των βροχοπτώσεων».

Ο Βαγγέλης, ο αδελφός του Παύλου, μας ανέφερε ότι «η φωτιά ξεκίνησε στα μέσα του δρόμου προς την παραλία, εκεί ακριβώς όπου βρίσκεται ένας πυλώνας της ΔΕΗ». Και συνέχισε λέγοντας σιβυλλικά ότι «μπορεί η φωτιά να έχει σβήσει, αλλά πηγαίνετε προς τα ’κει να δείτε». Και φυσικά πήγαμε, για να αντικρίσουμε ένα απόκοσμο θέαμα το οποίο απαθανατίσαμε με την κάμερα: στη γη υπήρχαν τρύπες εδώ κι εκεί απ’ όπου έβγαιναν λευκοί καπνοί! Ήταν οι ρίζες των δέντρων που ακόμη καίγονταν, σαν να ήταν το κομβικό σημείο, η πύλη μεταξύ κόλασης και γης. Σαν κάποιοι υποχθόνιοι θεοί να έσπρωχναν τον καπνό στην επιφάνειά της… Αν δεν το δεις, δεν μπορείς να το πιστέψεις.

ΓΚΡΙΖΟ ΧΙΟΝΙ

Φύγαμε από το περιμετρικά καμένο χωριό του Καλάμου (τα σπίτια εκεί δεν κάηκαν) και κατευθυνθήκαμε στο ground zero, το «Σημείο Μηδέν» της φωτιάς στον Κάλαμο. Λίγο προτού φύγουμε, μιλήσαμε με την Βασιλεία, μία νεαρή και ευγενική κοπέλα, η οποία έζησε στιγμές τρόμου στους Αγίους Αποστόλους, το παραλιακό τουριστικό κομμάτι του Καλάμου. «Βρισκόμουν σχεδόν μόνη στην παραλία, οι φλόγες βρίσκονταν λίγα μέτρα από τα σπίτια, στα 150 μέτρα το πολύ. Ο σύζυγος της νονάς μου έπαθε εγκαύματα στα χέρια και στο κεφάλι, στην προσπάθειά του να σώσει το σπίτι τους. Πολλές σκέψεις πέρασαν από το μυαλό μου όταν είδα τις φλόγες να μας περικυκλώνουν, ωστόσο δεν πανικοβλήθηκα».

«Με το που έφτασε η φωτιά δίπλα μας, δεν άντεξα και έβαλα τα κλάματα. Ήρθε ένα σκυλί δίπλα μου κι έκλαιγε και εκείνο μαζί μου»

Το “σημείο μηδέν” της πυρκαγιάς στον Κάλαμο.

Ακολουθήσαμε τη διαδρομή έτσι όπως μας την «χαρτογράφησε» ο Βαγγέλης, για να δούμε ιδίοις όμμασι ότι στο ύψος του βενζινάδικου, κοντά στον πυλώνα της ΔΕΗ, η περιοχή θύμιζε βομβαρδισμένο τοπίο. Καμένα δέντρα, σπίτια σκελετωμένα από τις φλόγες, η οσμή διείσδυε στα ρούχα μας. Όσο για τα αποκαΐδια, αιωρούνταν στον αέρα σαν χιόνι γκρίζο, επιθετικό και αποκρουστικό στην όψη. Σε τέτοιες στιγμές το χιούμορ είναι απαραίτητο. Μυρίζαμε τα ρούχα μας και λέγαμε μεταξύ σοβαρού και αστείου, ότι στην επιστροφή επιβάλλεται όχι απλώς το ντους, αλλά ολόκληρο τελετουργικό μπάνιου.

Φωτογραφήσαμε τη «νεκρή φύση» (ποιος άραγε διεστραμμένος «ζωγράφος» ευθύνεται για αυτό το αποτρόπαιο έργο;) και στη συνέχεια βεβαιωθήκαμε ότι τα έξι κουτάβια που ζούσαν στο δάσος, τελικά επέζησαν. Κάποιοι κάτοικοι τα πήραν μαζί τους, εκτός από ένα μαύρο μικρό μωρό που προτίμησε να μείνει πίσω, σ’ εκείνον τον «κρανίου τόπο», ίσως για να βρει τη μητέρα του η οποία, όταν ξέσπασε η πυρκαγιά χάθηκε και δεν έχει βρεθεί μέχρι τώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές.

Εδώ κι εκεί αντικρίσαμε πράσινες «οάσεις». Ήταν κι αυτό μια παρηγοριά, μπροστά σ’ ετούτη την απρόσωπη γκριζόλευκη μουντάδα του καμένου τοπίου…

ΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΕΙΧΑΝ ΑΓΙΟ

Φωτογραφικό ντοκουμέντο: μία εβδομάδα μετά τις πυρκαγιές, βγαίνει καπνός από τις ρίζες των καμένων δέντρων.

Δεν τολμούμε να σκεφτούμε (ούτε θέλουμε να προβούμε σε σενάρια καταστροφής) τι θα συνέβαινε, αν η φωτιά έφτανε τελικά στην παραλία με τα αμέτρητα σπίτια που βρίσκονται – στην κυριολεξία – σε απόσταση αναπνοής από το δάσος. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι το πευκόδασος «αγγίζει» σχεδόν τη θάλασσα. Οι Άγιοι Απόστολοι γλίτωσαν την ύστατη στιγμή, όταν ο δυνατός αέρας άλλαξε πορεία για να ακολουθήσει την καταστροφική επέλασή του και πάλι προς το δάσος.

Στη φωτογραφία, η συγγραφέας Μελίνα Τουντα και η Editorial Director του Books and Style, Μαίρη Γκαζιάνη.

Στην παραλία και λίγα μέτρα (μόλις 100) από το δάσος κατοικεί και η γνωστή συγγραφέας Μελίνα Τούντα, η οποία ζει (και γράφει) τους περισσότερους μήνες του χρόνου εκεί. Μας άνοιξε το φιλόξενο σπίτι αλλά και την καρδιά της για να μοιραστεί με τους αναγνώστες του Books and Style τα γεγονότα, έτσι όπως τα έζησε η ίδια στις 14 Αυγούστου. «Η φωτιά ξεκίνησε γύρω στις 4 το μεσημέρι της Κυριακής. Επέστρεψα στον Κάλαμο μία μέρα μετά. Δεν μπορούσαμε να μείνουμε στο σπίτι από την οσμή του καμένου. Δυστυχώς η επέμβαση καθυστέρησε να έρθει, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι φταίει η Πυροσβεστική Υπηρεσία. Σκεφτείτε μόνο ότι δεν είχαν δημιουργηθεί αντιπυρικές ζώνες στην περιοχή! Ανεξαρτήτως από το ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο, η πυροπροστασία είναι μια άγνωστη λέξη. Τις πρώτες μέρες η παραλία νέκρωσε. Ακόμη και τον Δεκαπενταύγουστο, η ψυχολογία του κόσμου είχε παγώσει από τη φωτιά. Παντού γύρω σου αισθανόσουν μια γενικευμένη κατάθλιψη. Αφουγκραζόσουν τη θλίψη…»

Στη φωτογραφία, ο Πάνος Παπαδάκης με την Σούλα Τ., στο σπίτι της οποίας οι φλόγες βρέθηκαν σε απόσταση αναπνοής.

Στο τέλος τη διαδρομής μας κατευθυνθήκαμε στην περιοχή της Αγκώνας. Σ’ αυτό το μαγικό σημείο της Ανατολικής Αττικής με θέα την Εύβοια, βρίσκεται κι ένα beach bar. Εκεί βρήκαμε την Σούλα Τ., η οποία κατοικεί τα καλοκαίρια στην περιοχή. «Την πρώτη νύχτα ο δρόμος προς τον Ωρωπό είχε αποκλειστεί από τα αμέτρητα αυτοκίνητα. Αν τελικά οι φλόγες έφταναν στα σπίτια στην παραλία, δεν θα μπορούσαμε να πάμε ούτε μπροστά, ούτε πίσω. Θα θρηνούσαμε θύματα. Στην αρχή η εστία ήταν πολύ μικρή, ωστόσο η βοήθεια άργησε να έρθει. Κι όταν οι πυροσβέστες – αληθινοί ήρωες – ήρθαν, έσβηναν τις εστίες για μιάμιση ώρα μέχρι που νύχτωσε και τα εναέρια πυροσβεστικά δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Ο Δήμαρχος μας ζητούσε απεγνωσμένα να εγκαταλείψουμε τα σπίτια μας. Πιστέψτε με, το βράδυ κανείς δεν μπόρεσε να κοιμηθεί, έστω και για ένα λεπτό. Και με τη μανία του αέρα, κρυώναμε. Με τόση φωτιά, κι εμείς νιώθαμε ένα παράξενο κρύο. Θυμάμαι ότι πήγα στο σπίτι, έκλεισα τα παράθυρα και κατέβασα βιαστικά τις κουρτίνες για λόγους ασφαλείας. Ήμουν ούτε 200 μέτρα από τις φωτιές. Κάποια στιγμή η αδελφή μου μού είπε «βλέπω μόνο καπνό», για να της απαντήσω αμέσως: «Όπου βλέπεις καπνό, υπάρχει και φωτιά…»

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Δεν σκοπεύουμε με αυτό το ρεπορτάζ να βρούμε ενόχους για να ρίξουμε αναθέματα. Αυτός ο ρόλος ανήκει σε άλλους και είναι αμιγώς θεσμικός. Επιχειρήσαμε λοιπόν να περιγράψουμε τα γεγονότα έτσι όπως τα βίωσαν οι κάτοικοί τους, οι άμεσοι αυτόπτες μάρτυρες της πυρκαγιάς με τις πολλές εστίες και τα ακόμη περισσότερα αινίγματα. Και έχουμε την πεποίθηση πως, αργά ή γρήγορα, θα έρθει η στιγμή που η Δικαιοσύνη θα βγάλει το πέπλο που κρύβει τα μάτια της και θα δείξει με το δάχτυλό της τον ένοχο, ή τους ενόχους. Είτε έγινε από πρόθεση, είτε από αβλεψία κάποιων, η αλήθεια πρέπει να λάμψει και να αποδοθούν ποινικές ευθύνες.

Για την ώρα προτιμούμε, όσοι ζήσαμε τον Κάλαμο καταπράσινο, να κλείσουμε για λίγο τα μάτια και να τον φανταστούμε όπως ήταν κάποτε. Με τη θερινή ανεμελιά του, τις συκιές και τα αμπέλια του, τα άγρια ζώα του, τους ευτυχισμένους κατοίκους του, το Φως του. Μέχρι τότε, μέχρι εκείνα τα τραυματισμένα κομμάτια του γίνουν και πάλι πράσινα, εμείς που τον ζήσαμε στο μεγαλείο του προτιμούμε να τον θυμόμαστε βουτώντας στις παιδικές και νεανικές αναμνήσεις μας…