ΝΙΚΟΛ ΚΟΥΡΟΜΙΧΕΛΑΚΗΑΠΟ ΤΗΝ ΝΙΚΟΛ ΚΟΥΡΟΜΙΧΕΛΑΚΗ
Όταν ο αγαπημένος φίλος Πάνος Παπαδάκης με ρώτησε αν θα ήθελα να μιλήσω στην παρουσίαση του βιβλίου του, «Μάτερ Φαμίλιας», της νέας αυτής συγγραφικής του περιπέτειας, δεν φανταζόμουν ότι θα έκανα ένα συγγραφικό ταξίδι και μάλιστα σε διάφορα φυσικά και ιστορικά τοπία, πάντα με ειδοποιό διαφορά τη θάλασσα!
Μία νύχτα λοιπόν πριν από την επίσημη παρουσίαση, μετά την ανάγνωση της τελευταίας σελίδας του βιβλίου του, δεν κοιμήθηκα γιατί το σώμα μου κουνιόταν πάνω στη θαλασσινή επιφάνεια. Μιας θάλασσας τραχιάς και σκληρής που μπορεί και να σε πάρει στα μελένια βάθη της, μιας θάλασσας ανυπότακτης στις συμπληγάδες της συνήθειας και της πραγματικότητας, αλλά και τόσο αποφασιστικής να οδηγήσει τους αναγνώστες της στην αλήθεια και στη λύτρωση, μέσα από την τυφλότητα, στην αληθινή κάθαρση, κατά τον γράφοντα.
Η περσόνα του αφηγητή τριτοπρόσωπη και αινιγματική. Στην αρχή δεν μπορείς να δεις ποιος είναι ο αληθινός ήρωας. Ο τίτλος «Μάτερ Φαμίλιας» φυσικά αποδίδεται στην Ολγα την αποφασιστική, ίσως και λίγο σκληρή γυναίκα μιας μητριαρχικής οικογένειας, εφόσον ο Αλέξης (ο σύζυγος) κρύβεται ακόμα στις κουΐντες και ο ρόλος του είναι αντιφατικός: από τη μια δολοφόνος αλλά από την άλλη και εξιλαστήριο θύμα του εαυτού του.
Αν διαβάσουμε πιο προσεκτικά, θα ευθυγραμμιστούμε με την τρυφερή, πληγωμένη Ασπασία, κόρη της Όλγας, και θα ανατριχιάσουμε με τις περιπέτειες του γιου Μάνου που τον χαρακτηρίζουμε ευαίσθητο και καλομαθημένο γόνο στην αρχή, για να στηρίξει όμως έμπρακτα, στη συνέχεια, τον τίτλο του δυναμικού συνεχιστή μιας γνήσιας αυτοκρατορίας. Τα άλλα πρόσωπα στοιχειοθετούν το ρόλο τους, αγαπητά ή μισητά από την ιδιότυπη κουΐντα της συγγραφικής περσόνας που κρύβεται στο έρεβος ή στην αχλή ενός ηλιοβασιλέματος θανατερού, κάπου στην θάλασσα του Ατλαντικού. Η Μάρθα και ο Τζον, η Μυρσίνη και ο Τάσος και ο μέγιστος διαιρετικός υποφαινόμενος, το μόνο σκοτάδι που παραμένει αξεδιάλυτο και μόνο στο τέλος του έργου μάς προσφέρει το σαρδόνιο γέλιο του, το Κακό.
Υπάρχει αυτό το υπόκωφο χρώμα της καταστροφής, νιώθεις την επιδερμίδα σου να τεντώνεται και να βυθίζεται μαζί με πλοία και κατοικίες
Η πολυεπίπεδη όμως ανάπτυξη του μυθιστορήματος, ξεκινά με ένα «ναυάγιο» στη χώρα του μύθου που αγγίζει τις Ηράκλειες στήλες, εκεί όπου σύμφωνα με τον Πλάτωνα κατοικοέδρευαν στο τέλος της ζωής τους οι σεβάσμιοι σοφοί των πολιτισμένων, στη γη των Μακάρων. Εκεί βυθίζεται ένας πολιτισμός και από την αρχή το νιώθεις στην ατμόσφαιρα το ναυάγιο, αληθινό ή μυθολογικό, ψυχολογικό ή ηθικό, τα πάντα άλλωστε ρει, σύμφωνα με τον Ηράκλειτο.
Υπάρχει αυτό το υπόκωφο χρώμα της καταστροφής, νιώθεις την επιδερμίδα σου να τεντώνεται και να βυθίζεται μαζί με πλοία και κατοικίες, τα νερά γίνονται βαριά γύρω από το πρόσωπό σου και ο δυνατός ήχος ενός κύματος σε παρασέρνει σε ένα ταξίδι που το περίμενες να σε καταδυναστεύσει και ίσως και να σε καταστρέψει. Σιωπή στο τοπίο, αλλά ακούς τα βογγητά των ανθρώπων που έχασαν την πατρίδα, τα δάκρυα πέφτουν και σμίγουν τις αλμύρες τους στο κύμα, ένας σαρωτικός ήχος και θρήνος ερειπίων της υγρής λαίλαπας τα συντροφεύει όλα στο βυθό. Όλα έχουν ένα τέλος, ακόμα και το έρεβος που θες να ζήσεις άλλα δεν ξέρεις να ονομάσεις.
Ένα παιχνίδι φωτοσκίασης είναι όλα από την αρχή, όπως στη ζωή. Όποιος βλέπει, δεν κατανοεί και όποιος είναι τυφλός, αντιλαμβάνεται τις σκιές που χορεύουν τον αστρικό αιώνιο χορό τους σε αυτόν τον μπερδεμένο καμβά που δεν χρειάζεται κανέναν μίτο Αριάδνης αλλά μόνο αυτόν της Νεερούν, της Ατλαντίσιας μελαχρινής πριγκίπισσας που κινεί από εκεί ψηλά τα νήματα των απογόνων και όλης της ιστορίας. Τα μάτια της φιτίλια αναμμένα σαν αυτό του Αλαντίν, σμίγουν με τα μάτια της Όλγας και της μεταφέρουν όλη τη σοφία.
Υπάρχει η σοφία που κανένας καταλύτης δεν μπορεί να προσπεράσει και να ενωθεί μαζί της. Είναι αρχαίο το μήνυμα και το αποκωδικοποιούμε κατά το δοκούν, ανά τους αιώνες. Οι ήρωες γενναίοι, εξελισσόμενοι και καθόλου στατικοί, δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους στα όρια της ύβρης, προκαλούν Νεμέσεις και η Μέδουσα τούς κατακεραυνώνει με το βλέμμα που συμβολίζει την αλήθεια που δεν χαρίζεται έτσι εύκολα παρά μόνο στους αθώους που κράτησαν καθαρό το βλέμμα˙ οι υπόλοιποι πρέπει να ακολουθήσουν το σκότος και να σβήσουν.
Τα μάτια της φιτίλια αναμμένα σαν αυτό του Αλαντίν, σμίγουν με τα μάτια της Όλγας και της μεταφέρουν όλη τη σοφία
Στο τέλος σαν ηλιοβασίλεμα, σαν νυχτερινό μπάνιο, σαν μια αιώρα στον ήλιο, η κάθαρση που σταλάζει βάλσαμο και μέλι στις ψυχές των ανθρώπων, έρχεται να χαράξει και να επισφραγίσει την πορεία τους βάζοντας τάξη στην αιώνια αταξία του κόσμου. Τα πάντα ρει, έτσι ξεκινά το έργο με το ναυάγιο αλλά όλα καθαγιάζονται με μια σχεδόν αριστοτελική ενδελέχεια πάνω στη Σέριφο και στον Ατλαντικό, στο Λονδίνο και την Αθήνα, όπου ακούγονται οι τριγμοί της οικογένειας Νερούντη. Οι τριγμοί της απώλειας του ονόματος, της ίδιας της ζωής, αλλά που στα αλήθεια είναι ο σεισμός που την αναβαπτίζει εντέλει, την αναγεννά και την φτάνει μέχρι τα σκαλοπάτια του κριτή-δικαστή, του Άδη κατά Πλάτωνα, μέχρι την κάθαρσή της.
Κι ενώ όλα ξεκινούν στη ζεστή λάβα της Ατλαντίδας, του νησιού που χάνεται στη λήθη και στο κύμα, επειδή τίποτα δεν χάνεται εκτός αν το αφήσεις να σε καταστρέψει, οι ρίζες διακλαδώνονται στη στέρεα γη της Σερίφου, πατάνε με σιγουριά το βράχο του σπίτι της οικογένειας Νερούντη, βαφτίζονται στο φως των λευκών σπιτιών και στον ήλιο του Αιγαίου, και εκεί γίνεται και η αποκάλυψη ακολουθώντας η ιστορία όλες τις ηλικίες ζωής από την παιδική αφέλεια μέχρι τη βαθιά ενηλικίωσή των 40, οπότε ο άνθρωπος γνωρίζει και εκτιμά τον εαυτό του.
Τοτε η ακαθόριστη μάζα της ζεστής λάβας του ψυχισμού του γίνεται πέτρα και φως, άρρητη αλήθεια καθώς η τελευταία είναι τόσο φωτεινή και φανερή που δεν χρειάζεται τις λέξεις για να χτιστεί. Στήνει περικοκλάδες στο βράχο, θεμελιώνει το μύθο, τα ήθη και τα έθιμα, τις ιστορίες που οι απλοί άνθρωποι θα μεταγγίσουν στα παιδιά τους τα κρύα βράδια ονομάζοντάς τα παραμύθια ωμά που θα είναι μόνο η αλήθεια που ποτέ δεν τόλμησαν να ζήσουν οι ίδιοι. Έτσι χτίζονται οι ζωές πάνω σε λιτά και στέρεα βράχια, σε ανεξίτηλα ήθη της οικογένειας Νερούντη που μένει δεμένη, της πατρίδας της μικρής Νεερούν που μεγάλωσε, έκανε τη δική της οικογένεια στη Σέριφο, έγινε Ελληνίδα, αλλά δεν ξέχασε την Ατλαντίδα.
Πατρίδα, φως και σκιά όμως αποτελούν και οι ήρωες, μερικές φορές γίνονται αντιήρωες αλλά χτίζουν το μέλλον τους πάνω σε κλάσματα και αριθμούς, πάνω σε συντεταγμένες γης και συναισθήματος, θαλασσινού αίματος και ηθικών αυτουργών όπως ο Τζον. Η ιστορία αρχίζει με το τέλος ενός πολιτισμού άλλωστε, αλλά το ίδιο τέλος πλησιάζει απειλητικά την οικογένεια Νερούντη αν δεν ακολουθήσει την απαιτητική ορμή των προγόνων. Αν δε σεβαστεί η μάτερ φαμίλιας τις ρίζες που τόσο εύκολα απώλεσε για χάρη της κοινοκτημοσύνης της ύλης, μιας πατρίδας που οικειοποιούμαστε μόνο όσο πατάμε στη γη.
Η ιστορία αρχίζει με το τέλος ενός πολιτισμού άλλωστε, αλλά το ίδιο τέλος πλησιάζει απειλητικά την οικογένεια Νερούντη
Η ιστορία όμως συνεχίζεται κρατώντας μας αμείωτο το ενδιαφέρον με έναν άκρως μυστήριο φόνο, καθώς δεν μπορούμε ούτε ακροθιγώς να εικάσουμε από που ξεκίνησε το κακό καθώς το Κακό με Κ κεφάλαιο κλείνει την ιστορία μας δίνοντας τη λύση αλλά και αυτοκτονώντας το ίδιο στην εγκληματική του δράση. Ένα μέλος της οικογένειας, υπόλογο της δικαιοσύνης και στη συνέχεια άλλος ένας θάνατος έρχεται να οδηγήσει σε αδιέξοδο την οικογένεια καθώς θα πρέπει να βρει τα ψηφία ενός κοσμήματος, τι αντιπροσωπεύουν και πώς θα τους οδηγήσουν στη μέγιστη, τιτάνια και μυστηριακή αλήθεια.
Πλέον, για την Μάτερ Φαμίλιας Ολγα, το σημαίνον και όχι το σημαινόμενο έρχεται στην επιφάνεια, ίσως γι’ αυτό το λόγο βούλιαξε η Ατλαντίδα, λόγω της ύβρεως, γιατί έκλεισαν τα μάτια στην αλήθεια. Κάθε τέλος φέρνει μεγάλες αλήθειες πάντα ως παρακαταθήκη. Και επειδή ποτέ το κακό δεν μένει ζευγαράκι, ο θάνατος ξαναεπισκέπτεται την οικογένεια και η Ιφιγένεια εν Αυλίδι χαμογελά ιλαροτραγικά.
Όσο για τα νοήματα και τα νήματα της μοίρας, αυτό που διαπνέει το κείμενο είναι η πληθώρα της αστρόσκονης κρυμμένων μηνυμάτων και αξιών, ένα κείμενο πολλαπλών ερμηνειών και μεταφράσεων, συμβολικό και αλληγορικό αλλά και ερμητικά κλειστό για όποιον δεν έχει τη σοφία να ανοίξει την μυστική πύλη, να γυρίσει τη σωστή σελίδα. Άλλωστε και ο Αλί-Μπαμπά, ένας ήρωας παραμυθιού, ήταν έτσι: αντιμετωπίστηκε ακόμα και ως ληστής, αν και στην ουσία του μπορεί να κατηγορήθηκε άδικα αφού ήθελε μόνο να βρει την αλήθεια που συνηθίζει να κρύβεται στα σκοτάδια.
Η οικιστική τερατουργία της Χαλκίδας που αφηνόταν σε μια καταστροφική παλίρροια, η στροφή στο εγώ και στο είναι μετά από ένα ταξίδι στον κόσμο της ύλης από την Ολγα, μια σύγχρονη Κασσάνδρα που σκορπά το θάνατο απλά και μόνο για να θριαμβεύσει η ζωή. Η ιστορική βαρύτητα ενός μύθου που τον υιοθέτησαν οι αρχαίοι ημών προγονοί, τον κάρφωσαν προσεκτικά στον αλλοιωμένο τοίχο του αρχαίου πρόναου για να τον ανακαλύψουν οι νεότερες γενιές.
Ένα κείμενο πολλαπλών ερμηνειών και μεταφράσεων, συμβολικό και αλληγορικό αλλά και ερμητικά κλειστό για όποιον δεν έχει τη σοφία να ανοίξει την μυστική πύλη
Ο σεβασμός στην οικογένεια και το παραμυθιακό στοιχείο, γιατί κυρίως τα παραμύθια διδάσκουν, άλλωστε η αλήθεια μπορεί να μπει ακόμα και μέσα από μια ρωγμούλα στις ψυχές των μικρών παιδιών, είναι μερικά από τα νοήματα που λαμβάνουμε. Η τετράγωνη λογική είναι ο μύθος των δουλοπρεπών και δεσμωτών του πλατωνικού σπηλαίου που τεμπελιάζουν να ξεφύγουν από τον δήμιό τους σαν μια σύγχρονη Ανδρομέδα˙ μόνο που εκείνη είχε την ψυχή να βρει και να δει τον Περσέα της.
Η ψυχή μας και η ψυχή του βιβλίου ζωντανεύει και μας κρατά το χέρι για να μας οδηγήσει σε μια υπέροχη ιστορία που συνδυάζει την αστυνομική πλοκή και την ηθογραφία, τον ρεαλισμό με το παραμύθι, τον μύθο με την αλληγορία. Οι αναγνώστες κρατούν τη φλόγα της περιπέτειας αναμμένη και βαριανασαίνουν από αγωνία και περιέργεια, νιώθουν τον αέρα υγρό και βαρύ στο ναυάγιο της πρώτης κόρης της Νεερούν, ακολουθούν την Όλγα στο Λονδίνο, την Αθήνα, τη Μύκονο και τη Σέριφο ως τελευταίο σταθμό. Ερωτεύονται με πάθος τη ζωή μαζί με την Ασπασία, εξαντλούνται σωματικά και αγωνιούν με τις περιπέτειες του Μάνου, δίπλα περνούν οι σκιές και άλλων ηρώων (Ρεμ, Κώστας, Ζακ ακολουθούν το πεπρωμένο τους).
Ο μύθος μπλέκεται με την ιστορία και το παρόν. Ατλαντίδα, μύθος του Περσέα, της Μέδουσας και της Ανδρομέδας, Σέριφος, Αθήνα… όλα δεμένα στην αχλή του χρόνου, σε έναν ατέλειωτο και ατέρμονο κύκλο φυσικό ζωής, πολιτισμού αλλά και χρέους. Σε έναν κύκλο που τον σφραγίζει ένα ακριβό δαχτυλίδι με αριθμούς, ο οποίος ανοίγει την πόρτα στην πλοκή και την περιπέτεια.
Η αλήθεια όμως είναι τόσο απλή, αν καθίσεις να τη σκεφτείς, η φωτοσκίαση είναι υποκειμενική καθώς ο καθένας βλέπει από διαφορετική οπτική γωνιά τη ζωή. Το ταξίδι από την Ατλαντίδα στη Σέριφο ταξιδεύει όσο ο άνθρωπος μεταγγίζει άξιες και γεννάει παιδιά, διατηρείται αιώνες δίνοντας μια ουσιαστική αιωνιότητα στον άνθρωπο. Μήπως είναι αυτό το μήνυμα του συγγραφέα μας; Ο ίδιος συνδέει προς το τέλος της ιστορίας τον εαυτό του με τους ήρωες και την αφηγηματική περσόνα, ταυτίζονται με μια πανανθρώπινη και υγιή ανάσα. Εκείνος άλλωστε είναι ο Πάτερ Φαμίλιας της περιπέτειας που πρέπει να ολοκληρώσει κυκλικά, να μην υπάρχει καμία αγωνία.
Ο ίδιος συνδέει προς το τέλος της ιστορίας τον εαυτό του με τους ήρωες και την αφηγηματική περσόνα
Ξυπνάω σαν από λήθαργο γυρίζοντας την τελευταία σελίδα, τον κατανοώ. Περνάω από τον καθρέφτη μου και κοιτάζω το κάτοπτρο, αναλύω το βλέμμα τόσο βαθιά σαν να αντικρίζω τα μάτια μου πρώτη φορά. Κάποιος είπε, τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής, κάποιος άλλος ότι τα παραμύθια είναι για μικρά παιδιά, ένας τρίτος ότι τα συναισθήματα και ο έρωτας, ο οποιοσδήποτε έρωτας, για τον σύντροφο, τη φύση, την τέχνη και τη ζωή μάς παραπλανά.
Το συναίσθημα πάντα μας φθείρει. Κοιτάζω το βλέμμα, εκεί μέσα βλέπω τη Νεερούν, την Ολγα, την Ασπασία και τον Μάνο. Εκει μέσα λυγίζει και σηκώνεται ο άνθρωπος, ξημερώνει η ζωή. Η Νεερούν και η Όλγα στέκονται στις Ηράκλειες στήλες και μας περιμένουν να ολοκληρώσουμε το πεπρωμένο μας.
Πάτερ Φαμίλιας, σε ευχαριστώ…
* ΜΑΤΕΡ ΦΑΜΙΛΙΑΣ του Πάνου Παπαδάκη
Εκδόσεις: ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ
Έτος έκδοσης: 2017
Διαστάσεις: 14 x 20,5 εκ.
ISBN: 978-960-417-475-1
Αριθμός σελίδων: 192
Τιμή: 9,20€