ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ
Φίλες και φίλοι,
Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες δεν την παραμέλησαν. Στις μέρες τους η Αλεξάνδρεια παρέμεινε λαμπρό πολιτισμικό κέντρο και ανέδειξε σημαντικούς επιστήμονες και καλλιτέχνες.Ανάμεσά τους ο αστρονόμος, μαθηματικός και γεωγράφος Κλαύδιος Πτολεμαίος και ο μαθηματικός και μηχανικός Ήρων.
Ωστόσο, οι Ρωμαίοι ευθύνονται για μια σειρά καταστροφών που οδήγησαν βαθμιαία στην παρακμή της πόλης. Ξεχωρίζει η εκδίκηση του αιμοδιψούς Καρακάλα προς τους Αλεξανδρινούς που διέταξε τη σφαγή των κατοίκων και τη λεηλασία της πόλης, καθώς και το κλείσιμο των θεάτρων και της φιλοσοφικής σχολής. Επίσης, επί Αυρηλιανού καταστράφηκαν τα τείχη της πόλης και επιβλήθηκε βαρύτατη φορολογία. Αλλά, η μεγαλύτερη καταστροφή συνέβη επί Διοκλητιανού, ο οποίος, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον στασιαστή Αχιλλέα, πυρπόλησε την πόλη κι έσφαξε τους κατοίκους της.
Η σημερινή έλλειψη μνημείων της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής συμβαίνει επειδή η νέα πόλη χτίστηκε ακριβώς στην ίδια θέση με την παλιά, με τα ίδια υλικά. Όσα γνωρίζουμε οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στις περιγραφές των αρχαίων συγγραφέων και στα όποια ανασκαφικά ευρήματα.
Οι πληροφορίες αναφέρουν 7 οριζόντιες και 11 κάθετες οδούς, η καθεμιά των οποίων διέθετε δύο διακριτές λωρίδες, μία για τους ιππείς και μία για τα άρματα και τις άμαξες. Οι λωρίδες χωρίζονταν από δενδροστοιχία, ενώ οι στοές στα πλάγια των οδών προορίζονταν για τους πεζούς. Ένα πλήθος μνημείων και λαμπρών οικοδομημάτων κοσμούσαν την πόλη με την εξελιγμένη ρυμοτομία. Τα Βασίλεια, για παράδειγμα, δηλαδή τα ανάκτορα, ήταν χτισμένα ανάμεσα σε τεράστιους κήπους και δέσποζαν στο Βρούχιον ή Βρουχείον, την περιώνυμη συνοικία στο κέντρο της παραλιακής ζώνης. Στην ίδια συνοικία βρισκόταν και το Σήμα, δηλαδή το βασιλικό νεκροταφείο, όπου σε περίβλεπτη θέση και ταφικό οικοδόμημα εναποτέθηκε η σορός του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ενταφιάστηκαν οι Πτολεμαίοι.
Ένα από τα 7 θαύματα της αρχαιότητας, ο Φάρος της Αλεξάνδρειας κατασκευάστηκε τον 3ο π.Χ.αι. στα χρόνια του Πτολεμαίου Α΄ή Πτολεμαίου Β΄. Αρχιτέκτων ήταν ο Σώστρατος από την Κνίδο της Μ. Ασίας. Με ύψος 120μ. και εκπομπή φωτός σε απόσταση 300 σταδίων (40 μίλια), ήταν φτιαγμένος «εκ λευκού λίθου» και χαλκό στη νησίδα Φάρος, λίγο πιο έξω από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας.
Αποτελούνταν από τρία τμήματα: το κατώτερο, που αντιστοιχούσε στο μισό του συνολικού ύψους και ήταν τετράγωνο, το επόμενο που ήταν στενότερο και οκταγωνικό, και το τρίτο που ήταν ακόμη στενότερο και κυκλικό. Στην κορυφή του τελευταίου και ψηλότερου, έκαιγαν ρητινούχα ξύλα παράγοντας φλόγα για να καθοδηγεί τις νύχτες τα διερχόμενα πλοία.
Μας παραδίδονται διάφορες ερμηνείες για τον τρόπο λειτουργίας του Φάρου κατά τη διάρκεια της ημέρας.Ορισμένοι μιλούν για τον καπνό των καιόμενων ξύλων, άλλοι για κάτοπτρα που αντανακλούσαν το ηλιακό φως.
Με την πάροδο των χρόνων, τα θαλάσσια κύματα προκάλεσαν διάβρωση στον Φάρο, με επακόλουθο την ανάγκη συνεχών επισκευών. Δύο μεγάλοι σεισμοί, όμως, ο πρώτος τον 10ο και ο δεύτερος στις αρχές του14ο αι. ευθύνονται, μάλλον, για την καταστροφή του, αφού οι μεταγενέστεροι περιηγητές τον παραλείπουν από τις περιγραφές τους.
Μια χαρτογράφηση της θαλάσσιας περιοχής για λογαριασμό της αιγυπτιακής κυβέρνησης διεξήχθη στα μέσα της δεκαετίας του 1990, με επικεφαλής τον Γάλλο αρχαιολόγο Ζαν Υβ Αμπερέρ και εντόπισε σωρούς ογκολίθων και πολλά αγάλματα, μεταξύ των οποίων ένα του Πτολεμαίου Β΄ κι ένα της Αρσινόης.
Σήμερα, τα κατάλοιπα του Φάρου είναι επισκέψιμα στο υποβρύχιο αρχαιολογικό πάρκο που διαμορφώθηκε στην περιοχή. Στη θέση του Φάρου σώζεται το φρούριο του Καϊτ-μπέη, χρονολογούμενο στα 1480 και χτισμένο με αρκετά υλικά του αρχαίου μνημείου.
Στην Αλεξάνδρεια υπήρχε ακόμη εμπορικό χρηματιστήριο ή Εμπορείον, το Αρσινόειον όπου ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος έθαψε την αδελφή του Αρσινόη και τα Νεώρια, δηλαδή τα ναυπηγεία του πτολεμαϊκού στόλου. Μεγαλειώδες ήταν το Σεραπείον, ο ναός προς τιμήν του Αιγύπτιου θεού Σέραπη, χτισμένο σε ύψωμα από τον ίδιο τον Αλέξανδρο ή, κατ’ άλλους (σωστότερο), αργότερα από τους Πτολεμαίους. Το μεγαλοπρεπές μνημείο διέθετε σημαντική βιβλιοθήκη και καταστράφηκε ολοσχερώς από τους νεοφώτιστους χριστιανούς. Το μόνο απομεινάρι είναι ένας γρανιτένιος κίονας ύψους 27μ., γνωστός ως κίονας του Πομπηίου.
Οι ανασκαφές σ’ αυτή την τοποθεσία έφεραν στο φως ενεπίγραφες πλάκες με πληροφορίες για την οικοδόμηση του Σεραπείου από τον Πτολεμαίο Γ΄Ευεργέτη στο β΄ μισό του 3ου π.Χ. αι. Επίσης, βρέθηκε σε καλή κατάσταση ένα αμφιθέατρο στην περιοχή Κομ-ελ-Ντικ με 12 σειρές εδωλίων, που χρονολογείται στην εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου.