ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ
ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ
Φίλες και φίλοι,
Οι γνώσεις μας για τη θρησκευτική ζωή στην Σμύρνη προέρχονται κυρίως από λόγιες και επιγραφικές πηγές.
Ιδιαίτερα διαδεδομένη ήταν η λατρεία της Αφροδίτης Στρατονίκης, ο ναός της οποίας ιδρύθηκε γύρω στα μέσα του 3ου π.Χ. αι. Ο ναός του Δία Ακραίου στους πρόποδες του όρους Πάγος αποτελούσε επίσης σημαντικό τόπο λατρείας των κατοίκων, ενώ εκτός των τειχών βρισκόταν ο ναός της Κυβέλης. Μαρτυρείται επίσης λατρεία του Απόλλωνα, της Δήμητρας και των δύο Νεμέσεων, ενώ τελούνταν θρησκευτικές εορτές με ιδιαίτερη λαμπρότητα που περιλάμβαναν αθλητικούς και μουσικούς αγώνες, όπως τα Διονύσια, τα Νεμέσεια και τα Ολύμπια.
Όσον αφορά τις λατρείες σε δημόσια οικοδομήματα της πόλης, γνωρίζουμε ότι το Πρυτανείο αποτελούσε το κέντρο της λατρείας της Εστίας, ενώ το Μητρώο ήταν ιερό αφιερωμένο στη Μεγάλη Μητέρα των θεών Σιπυλήνη, προστάτιδα θεά της Σμύρνης. Η λατρεία του Ασκληπιού επιβεβαιώνεται από τον Παυσανία, ο οποίος αναφέρει ότι το Ασκληπιείο της Σμύρνης βρισκόταν κοντά στη θάλασσα και ιδρύθηκε επί των ημερών του. Λατρευόταν επίσης ο Σέραπις, η Ίσιδα και ο θεοποιημένος ποταμός Μέλης. Τέλος, οι εικονογραφικοί τύποι των νομισμάτων πιστοποιούν τη λατρεία της Αρτέμιδος, της Αθηνάς, της Υγείας, του Ποσειδώνα, της Τύχης, του Διονύσου και του Ηρακλή.
Η Σμύρνη ήταν ίσως η πρώτη πόλη που εισήγαγε τη λατρεία της θεοποιημένης Ρώμης και αργότερα του αυτοκράτορα. Η πόλη έγινε τρεις φορές νεωκόρος (είχε το προνόμιο της κατασκευής αυτοκρατορικού ναού που τής παραχωρούσε ο ίδιος ο Ρωμαίος αυτοκράτορας, ένας θεσμός περισσότερο γνωστός στην Μ. Ασία).
Ο πρώτος επαρχιακός αυτοκρατορικός ναός της Σμύρνης χτίστηκε προς τιμήν του Τιβερίου, της Λιβίας και της ρωμαϊκής συγκλήτου.
Ήταν η πρώτη πόλη που έκοψε νομίσματα ειδικά γι’ αυτόν τον τίτλο (του νεωκόρου) στα οποία αναπαρίσταται ως Αμαζόνα που φέρει τον ναό. Ο Αδριανός θα αποδόσει για δεύτερη φορά τον τίτλο στην πόλη, χάρη στην παρέμβαση και τον ρόλο του ρήτορα Πολέμωνος (θα δούμε αμέσως παρακάτω τη σπουδαιότητα των ρητόρων), ενώ η τρίτη φορά θα είναι επί Καρακάλα, που πιθανόν συλλατρεύτηκε με τη Ρώμη (σύνναος), σύμφωνα με το παράδειγμα του Τραϊανού και του Δία Φιλίου στην Σμύρνη και του Αυγούστου και της Ρώμης στην Πέργαμο.
Η ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδος σηματοδότησε νέα άνθιση της ρητορικής τέχνης, η οποία ακολούθησε καινούργιες κατευθύνσεις. Από την περίοδο αυτή προέρχεται ο κύριος όγκος των ρητορικών έργων που διατίθενται. Οι ραγδαίες πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις που σημειώθηκαν, επηρέασαν τη ρητορική ως προς τις θεωρητικές της κατευθύνσεις.
Στην Σμύρνη ιδρύθηκαν τότε ρητορικές σχολές όπου έδρασαν διάσημοι Έλληνες ρήτορες.
-Ο Νικήτης θεωρείται από τους πρώτους επιφανείς εκπροσώπους της ρητορικής τέχνης και της Δεύτερης Σοφιστικής. Υπήρξε ευεργέτης της πόλης, ενώ λόγιες πηγές μας πληροφορούν και για την ενεργή δράση του σε πολιτικά και οικονομικά τοπικά θέματα.
-Ο Σκοπελιανός από τις Κλαζομενές, μαθητής του Νικήτη, καταγόταν από εξαιρετικά πλούσια οικογένεια, μέλη της οποίας είχαν διατελέσει αρχιερείς της Μ. Ασίας. Διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στην πολιτική ζωή της πόλης αγορεύοντας σε συνελεύσεις, ενώ παράλληλα δίδασκε ρητορική, υπήρξε μάλιστα διδάσκαλος του Ηρώδη του Αττικού.
-Ο Πολέμων, που αναφέρθηκε πιο πάνω, ήταν ρήτορας και σοφιστής, γεννημένος στην Λαοδίκεια το 90 μ.Χ. Σπούδασε ρητορική στη Σμύρνη, κοντά στον Σκοπελιανό, και το 110 μ.Χ. ίδρυσε δική του σχολή, όπου δίδαξε κι εξελίχθηκε σε κοριφαίο σοφιστή. Η φήμη του ήταν τόση, ώστε κατέφθαναν νέοι από όλον τον ελληνικό κόσμο για να γίνουν μαθητές του. Είχε το χάρισμα του λόγου και συνόδευε τις αγορεύσεις του με μια έμφυτη θεατρικότητα η οποία παρέσυρε τους ακροατές του. Υπήρξε εξέχων πολιτικός ηγέτης, αναλάμβανε δικανικές υποθέσεις, αγόρευε στις συνελεύσεις και συμμετείχε σε πρεσβείες προς τους αυτοκράτορες Τραϊανό και Αδριανό.
-Ο Αίλιος Αριστείδης γεννήθηκε στη Μυσία της Μ. Ασίας, έζησε και δίδαξε στη Σμύρνη κι έκανε ταξίδια στην Αίγυπτο, στην Ελλάδα και στη Ρώμη. Το έργο του αποτελείται κυρίως από πανηγυρικούς λόγους. Δεν τον ενδιέφερε να ευχαριστεί το ακροατήριό του, αλλά να ανυψώνει την ηθική του, κι αυτό ήταν ο λόγος που το έργο του επέζησε στους επόμενους αιώνες, χαίροντας της εκτιμήσεως των βυζαντινών λογίων.