Η ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΠΑΣΤΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΣΤΟΝ ΠΑΝΟ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΠΑΝΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: PETER TAMAS

Μιλήσαμε με την πολυτάλαντη συγγραφέα και εκπρόσωπο του εκδοτικού τομέα του Ιδρύματος «Μαρία Τσάκος», Αναστασία Μπάστα, για το τρίτο βιβλίο της σειράς «Τετραλογία του Αιγαίου», που μυεί τους αναγνώστες στην άγνωστη ζωή και την ξεχασμένη ιστορία των Κυκλάδων της αρχαιότητας. Το μεγαλείο της ναυτοσύνης των Ελλήνων αποκαλύπτεται μέσα από έναν πολυτελή και εικονογραφημένο τόμο 180 σελίδων…

ΠΑΝΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ: Κυρία Μπάστα, ποιο είναι το θέμα και η κεντρική ιδέα του τρίτου βιβλίου της «Τετραλογίας του Αιγαίου»;

Αναστασία Μπάστα

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΠΑΣΤΑ: Το τρίτο βιβλίο της σειράς «Τετραλογία του Αιγαίου» έχει ως θέμα του τον πολιτισμό που αναπτύχθηκε στις Κυκλάδες στους χρόνους της Προϊστορίας και στους προ γέννησης του Χριστού ιστορικούς χρόνους.

Π.Π.: Από πού ξεκίνησε η ελληνική ναυτοσύνη και ποια αρχαιολογικά ευρήματα επιβεβαιώνουν τις απαρχές της;

Α.Μ.: Η Ελληνική ναυτοσύνη ξεκίνησε από αυτή την συστάδα των νησιών, στο μέσο σχεδόν του Αιγαίου, που έχει στο κέντρο της το ιερό νησί της Δήλου. Οι Κυκλάδες, λοιπόν, αποτελούν την γενέτειρα της Ελληνικής Ναυτιλίας γιατί αν κάνουμε ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο, στα τέλη της Νεολιθικής Εποχής και στις αρχές της εποχής του, στην Πρωτοκυκλαδική περίοδο δηλαδή, τα νησιά μας αυτά βρέθηκαν στην πρωτοπορία του ελληνικού Ναυτικού θαύματος.

Αυτό στηρίζεται στα εξής: Οι κάτοικοι των Κυκλάδων που είχαν μικρή έκταση και λίγες καλλιεργήσιμες εκτάσεις για την επιβίωση και την πρόοδό τους, έπρεπε να στραφούν στη θάλασσα και να την μετατρέψουν σε γέφυρα επικοινωνίας και ανταλλαγών με άλλους τόπους και λαούς.

Πολύτιμες πρώτες ύλες όπως οψιανός από τη Μήλο, σμύριδα από τη Νάξο, άργυρος από την Κέα, άργυρος και μολύβι από τη Σίφνο, μάρμαρο από την Πάρο κ.α., απέφεραν αμύθητα πλούτη στα νησιά και ανταλλάχθηκαν με άλλα προϊόντα και αγαθά χάρις επίσης στην κομβική τους θέση στο Αιγαίο.

Η πολυπολιτισμική ταυτότητα των Κυκλάδων λοιπόν αποτυπώθηκε στην κεραμική, στις τοιχογραφίες, στις θεότητες που λατρεύονταν και στα κτίσματα και τις κατοικίες που διασώζονται ως τις μέρες μας.

Όλα αυτά μπορούμε να τα θαυμάσουμε στα μουσεία μας, όπως το Εθνικό Αρχαιολογικό, το Κυκλαδικής Τέχνης, το Μουσείο Μπενάκη, το Μητροπολιτικό της Ν.Y.C., το Λούβρο κ.α.

Π.Π.: Μπορείτε να μας δώσετε τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του Κυκλαδικού Πολιτισμού, όσον αφορά στην αρχαία ελληνική ναυτιλία;

Αναστασία Μπάστα και Abdulrhim S Shriff

Α.Μ.: Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, όσον αφορά την ελληνική ναυτοσύνη, ήταν η ανάγκη εξεύρεσης πόρων και βιοπορισμού και χρησιμοποίησαν τη θάλασσα ως μέσον επικοινωνίας και πλουτισμού. Οι Κυκλάδες αποτελούν τη γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στη διακίνηση ιδεών και αγαθών, στην εγκατάσταση και μετεγκατάσταση των ανθρώπων, όχι μόνο των κέντρων του Ελληνικού κόσμου, αλλά και αυτών που ανέπτυξαν τον πολιτισμό γύρω από τη Μεσόγειο.

Τα κυκλαδικά ειδώλια με το απόκοσμο κάλλος τους, τα τριώροφα ή διώροφα κτήρια, ο πλούσιος τοιχοδρομικός τους διάκοσμος με τη φυσιοκρατική θεματολογία και τη χρωματική πανδαισία, μαρτυρούν όλα το υψηλό οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο των Κυκλάδων.

Σημαντικές μαρτυρίες για τα κυκλαδικά πλοία αποτελούν οι εγχάρακτες αναπαραστάσεις τους στα τηγανόσχημα σκεύη, από τις πλάκες με επίκρουστες σχηματικές παραστάσεις από την κορυφή τ’ Αρωνιού στη Νάξο και αυτές αφορούν σε δύο τύπους πλοίων, πλοία τύπου κανό και μεγάλα επιμήκη πλοία.

Η πιο μεγάλη όμως συμβολή των Κυκλαδιτών στη ναυπηγική είναι σίγουρα η εφεύρεση της τροπίδας, δηλαδή του σκελετού του πλοίου, χάρη στην οποία το πλοίο δεν κόβεται στη μέση όταν το ανασηκώνει το κύμα. Και για την κατασκευή τους χρησιμοποιούσαν κορμούς μεγάλων δέντρων και κυρίως ελάτου.

Π.Π.: Πώς η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα π.Χ. άλλαξε τον ναυτικό χάρτη της εποχής;

Α.Μ.: Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας ήταν από τις ισχυρότερες των τελευταίων 10.000 χρόνων. Μετά την έκρηξη, εκτοξεύτηκαν τεράστιες ποσότητες ηφαιστιακού υλικού, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός τεραστίου μαγματικού θαλάμου. Όταν η οροφή του θαλάμου κατέρευσε, καταποντίστηκε μαζί της και ένα μεγάλο τμήμα του νησιού, που είχε ως τότε στρογγυλό σχήμα και ονομαζόταν Στρογγύλη. Στη θέση του τμήματος αυτού έμεινε η Καλντέρα με έκταση σήμερα 85 τ.χλμ. περίπου. Μέσα στην Καλντέρα εισέρρευσε η θάλασσα προκαλώντας τεράστια παλιρροϊκά κύματα που κατέστρεψαν ολοσχερώς τα γύρω νησιά σε απόσταση 50 – 60 χλμ.

Παράλληλα η ηφαιστειακή στάχτη «ταξίδεψε» χιλιάδες χιλιόμετρα έως τη μακρινή Γροιλανδία και προξένησε «ηφαιστειακό χειμώνα» μειώνοντας τη μέση θερμοκρασία της Γης κατά 1-2 ̊C. Η μετέπειτα ήπια δραστηριότητα που ακολούθησε, δημιούργησε στο κέντρο της Καλντέρας, την Παλαιά και τη Νέα Καμμένη.

Μετά από αυτήν την έκρηξη, το μινωϊκό ναυτικό πήρε στα χέρια του όλο το εμπόριο, μαζί με την Κύπρο, οργώνοντας το Αιγαίο και την Μεσόγειο με εξελιγμένα πλοία -βλέπε Μικρογραφική Ζωφόρο του Στόλου στη Δυτική Οικία του Ακρωτηρίου (Μουσείο Προϊστορικής Θήρας), ταξιδεύοντας στη Συρία, στην Αίγυπτο και αλλού, και οργάνωσε με συστηματικό τρόπο το διαμετακομιστικό εμπόριο, τη ναυτιλία και τη δημιουργία στόλου γι’ αυτό.

Π.Π.: Τι εντυπωσιακό έχει ανακαλύψει η αρχαιολογική σκαπάνη, σχετικά με το μεγαλείο του Κυκλαδικού πολιτισμού;

Α.Μ.: Αν και έχουν περάσει τρεισήμισυ χιλιετίες, η αξιοθαύμαστη αρχιτεκτονική, τα πολυόροφα κτίρια με τις υπέροχες τοιχογραφίες, οι οργανωμένες αποθήκες, οι βιοτεχνικοί χώροι, οι λιθόστρωτοι λεωφόροι και οι δρόμοι, και το υποδειγματικό για την εποχή κεντρικό αποχετευτικό σύστημα με τους χτιστούς υπονόμους που συνδέονταν απευθείας με τα σπίτια, με πλήνθινους κυλινδρικούς σωλήνες, εντυπωσιάζουν.

Η τόλμη, η φαντασία, η ιδιαίτερη φροντίδα, η βαθιά γνώση της οικοδομικής τέχνης, αποτελούν στοιχεία που προκαλούν θαυμασμό.

Αποκαλύπτουν μια εξελιγμένη κοινωνία με υψηλές απαιτήσεις, κομψό γούστο και αγάπη στην πολυτέλεια.

Χώροι υγιεινής συνδέονταν με το αποχετευτικό δίκτυο, γραφή, μετρήσεις, από σταθμά που έχουν βρεθεί, σφραγίδες γνησιότητας, καταγραφής, και με παραστάσεις από την Μινωϊκή Κρήτη, οι απίστευτα όμορφες τοιχογραφίες, η εξαιρετική τους τεχνική και η θαυμάσια τεχνοτροπία τους που τις κατατάσσουν στις ωραιότερες και τις πιο διάσημες τοιχογραφίες του προϊστορικού κόσμου, η κεραμική τους τέχνη καταδεικνύουν έναν ανώτερο πολιτισμό, εκλεπτυσμένο, καλαίσθητο και εντυπωσιακό. Και, τέλος, όταν αντικρύζουμε την αρχαϊκή κυκλαδική γλυπτική με το αινιγματικό χαμόγελο ενός Κούρου ή μιας Κόρης με τη φωτεινότητά τους, γιατί στις Κυκλάδες λάμπει το φως καταυγάζοντας τα πάντα, καταλαβαίνουμε ότι ο κυκλαδικός πολιτισμός είναι ο πολιτισμός της αρμονίας, της ομορφιάς και της ειρηνικής συνύπαρξης που τείνει στο θείο.

Π.Π.: Θα θέλατε να μας ταξιδέψετε χωροχρονικά, περιγράφοντάς μας την καθημερινότητα ενός αρχαίου κατοίκου, σε κάποιο από τα νησιά των Κυκλάδων;

Α.Μ.: Τα περισσότερα στοιχεία για τους Κυκλαδίτες και τη ζωή τους, την καθημερινότητά τους, τα γνωρίζουμε από τα νεκροταφεία της εποχής. Έχουν βρεθεί ειδώλια με δύο τύπους καθισμάτων, τον θρόνο και το σκαμνί, έχει βρεθεί ομοίωμα τραπεζιού με αγγείο και έχουν βρεθεί δείγματα από τα ρούχα τους, καθώς και σφοντύλια και βελόνες που καταδεικνύουν τη γνώση της υφαντικής. Περόνες επίσης, για τη στερέωση ενδυμάτων, κοσμήματα, είδη καλλωπισμού, είδη μακιγιάζ που έχουν καταγραφεί, ερμηνεύουν ανθρώπους με υψηλή αίσθηση κύρους και σύμβολα όπως η δερματοστιξία και ο χρωματισμός όπως φαίνεται στα ειδώλια, αποδεικνύουν την αίσθηση μιας συλλογικής ταυτότητας και υψηλής αισθητικής.

Από αρχαιολογικά ευρήματα, έχουμε συμπεράνει ότι οι βασικές δραστηριότητες που εξασφάλιζαν τροφή στους Κυκλαδίτες ήσαν η γεωργία, η αλιεία και το κυνήγι. Έχουν διασωθεί αγκίστρια, υπολλείματα οστρέων, ενώ υπάρχουν και απεικονίσεις εκτροφής περιστεριών που έχουν να κάνουν με τη διατροφή τους. Επίσης το κυνήγι, τους παρείχε εκτός της τροφής, το δέρμα για ενδύματα και τα κέρατα για την κατασκευή αντικειμένων.

Τα ειδώλια δε που έχουν βρεθεί με αναπαραστάσεις οργάνων, δείχνουν ουσιαστική γνώση της μουσικής.

Τα όργανα που χρησιμοποιούνται από τους Κυκλαδίτες, η άρπα, ο διπλός αυλός και η σύριγγα, υποδεικνύουν σχέση της μουσικής με τις τελετουργίες και την ομαδική διασκέδαση.

Π.Π.: Πείτε μας, σας παρακαλώ, λίγα λόγια για την προσφορά του Ιδρύματος «Μαρία Τσάκος» στην ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής ναυτοσύνης.

Α.Μ.: Η προσφορά του Ιδρύματος «Μαρία Τσάκος» στην ανάδειξη του Ελληνικού Πολιτισμού και της ναυτοσύνης είναι πολλαπλή και ουσιώδης. Ιδρύματα όπως το Fundation «Maria Tsakos» στην Ουρουγουάη, το «Σπίτι της Μαρίας» στη γεννέτειρα του καπετάν Παναγιώτη Τσάκου, τα Καρδάμυλα στη Χίο, που σπουδάζει παιδιά και τα βοηθά σε όλη τους τη ζωή, σεμινάρια για τον πολιτισμό, την Ιατρική, την Ιστορία, Ιδρύματα στην Γκάνα, στις Φιλιππίνες, ναυτική εκπαίδευση για τους νέους ναυτικούς, στήριξη φορέων, το Ίδρυμα «Μαρία Τσάκος» στην Χίο, φιλανθρωπικές δραστηριότητες, εκδόσεις που προσφέρουν τεράστια στήριξη στην ελληνική κοινωνία αλλά και διεθνώς, αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο μιας πολλαπλής δραστηριότητας με αξίες και ανοίγει νέους ελπιδοφόρους δρόμους, σαν αυτούς που ανοίγει η ελληνική ναυτοσύνη για τη μικρή, πλην όμως πολυαγαπημένη και διαχρονικά, πολιτιστικά και πνευματικά σπινθηροβόλα Ελλάδα, την πατρίδα της καρδιάς μας και του νου.