ΜΑΙΡΗ ΓΚΑΖΙΑΝΗ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΜΑΙΡΗ ΓΚΑΖΙΑΝΗ
Ο Χρίστος Τσιαήλης κατοικεί μόνιμα στην Κύπρο. Ο διαδικτυακός τόπος έγινε η αιτία να γνωριστούμε εξ αποστάσεως και να μου μιλήσει για το βιβλίο του, «Ψωμί».
Διαβάζοντας το βιβλίο, αναγνώρισα μια πολύ δυνατή συγγραφική πένα κι έναν άνθρωπο με γνώσεις, άποψη και ευαισθησία. Η συνέντευξη έγινε αφορμή για να αποκαλύψω πολλά για το βιβλίο του αλλά και για τον ίδιο.
ΜΑΙΡΗ ΓΚΑΖΙΑΝΗ: Χρίστο, γεννήθηκες στη Λευκωσία το 1974, σε μια ταραγμένη περίοδο. Πώς έχει περάσει στο μυαλό και στην καρδιά σου η περίοδος εκείνη, μέσα από τις διηγήσεις που προφανώς έχεις ακούσει;
ΧΡΙΣΤΟΣ Ρ. ΤΣΙΑΗΛΗΣ: Είναι πραγματικά δύσκολο να απαντάς μια ερώτηση που θέλει να ξετυλίξει και να αποκωδικοποιήσει ένα συναίσθημα που είναι κουβαριασμένο βαθιά στο υποσυνείδητο, ένα συναίσθημα που δεν προέρχεται από προσωπικό τραύμα, από προσωπική εμπειρία, αλλά λειτουργεί περισσότερο ως πρότυπο δείγμα του κοινωνικού ασυνείδητου όπως θα το περιέγραφε ο Καρλ Γιουνγκ. Ένα συναίσθημα πόνου και αγανάκτησης, που ξεκινάει από λέξεις και περιγραφές, ασπρόμαυρες εικόνες και συζητήσεις μεταξύ μεγαλυτέρων, και περνάει από συνεχείς μετακινήσεις σε μια ηλικία που ο ίδιος δεν μπορείς να κατανοήσεις γιατί η έννοια σπίτι δεν είναι μια σταθερά, αλλά ένας διττός αριθμός. Γεννήθηκα και ζω σε μια πατρίδα που το οδόφραγμα και το συρματόπλεγμα είναι στο αριστερό σου χέρι ενώ στο δεξί σου κρατάς ένα γκρίζο γραμματόσημο με μια χαροκαμένη μάνα αποτυπωμένη. Δεν μπορείς να ξεχάσεις. Δεν μπορείς να αγνοείς. Η εικόνα του βουνού του Πενταδάκτυλου με μια τεράστια σημαία του κατακτητή απέναντί σου, δεν σε αφήνει να ξεχάσεις. Εγώ κάθε βράδυ εισέρχομαι στη Λευκωσία από τον αυτοκινητόδρομο και στο οπτικό μου πεδίο είναι πάντα αυτή η σημαία να μου χαλάει την ηρεμία. Όχι, δεν συνηθίζεται η κατοχή. Οι βόμβες που πέφτανε ενώ η μητέρα μου έτρεχε έγκυος με εμένα, γεμάτη τρόμο, ο βόμβος των μαχητικών αεροπλάνων, οι κραυγές είναι ακόμη εκεί, αντηχούν και ραφινάρουν το επίκτητο τραύμα, το κοινό τραύμα, που ίσως είναι και το δυσκολότερο. Γιατί δεν σε αφήνει να το ξεχάσεις.
Μ.Γ.: Στην παιδική σου ηλικία, ποια ήταν τα πρώτα συγγραφικά ερεθίσματα;
Χ.Τ.: Είναι δύσκολο να ρωτάς έναν ενήλικα συγγραφέα να θυμηθεί τέτοια πράγματα, χαμογελάω. Θυμάμαι ότι μια φορά στο γυμνάσιο, η καθηγήτρια των αγγλικών μου, η Κυρία Άρνου, μας είχε ζητήσει να γράψουμε μια έκθεση για το σχολείο. Ε, λοιπόν εγώ θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι είχα γράψει μια ιστορία πέντε σελίδων (!) τετραδίου με κρανία στο γραφείο του διευθυντή και ποντίκια που έβγαιναν από τα τρύπια τους μάτια και με μια παράξενη πλοκή. Θυμάμαι ότι ήδη εκείνον τον πρώτο καιρό στο «μεγαλύτερο» σχολείο είχα δεχτεί το συνηθισμένο μπούλινγκ (σχολικό εκφοβισμό) που τρώνε τα πρωτάκια, και μάλλον τον είχα πάρει κατάκαρδα. Ναι, αυτό το θυμάμαι έντονα.
Μ.Γ.: Τι ήταν αυτό που σε ώθησε προς τη συγγραφή;
Χ.Τ.: Νομίζω ότι η ροπή προς τη γραφή ήταν ένα φυσικό μου χαρακτηριστικό, είναι εσωτερική ανάγκη η γραφή, δεν θυμάμαι τον εαυτό μου να σταμάτησε ποτέ να γράφει. Το κίνητρο είναι μια μορφή αυτόκλητης ενέργειας, άσβεστου καύσιμου σε ένα κρυφό μέρος του εγκεφάλου. Αν βρω το σημείο αυτό και το εξηγήσω, ίσως χάσω τη γραφή. Δεν θέλω να το ψάχνω. Η ερώτηση αυτή που μου κάνεις είναι ίσως η δυσκολότερη. Είναι σαν να ρωτάς ένα δέντρο, γιατί δεν σταματάει να βγάζει φύλλα και να μεγαλώνει τις ρίζες του…
Μ.Γ.: Τι είναι για σένα η συγγραφή;
Χ.Τ.: Η συγγραφή είναι ένα θεόρατο βουνό με σπηλιές. Στη μια πλευρά του βουνού είναι ο πραγματικός κόσμος. Στην πίσω πλευρά είναι ο κόσμος του φανταστικού. Σε παράλληλα σύμπαντα, για τον κάθε συγγραφέα, το βουνό είναι άλλο. Είναι δικό του, αν και κάποια βουνά, τελικά, σμίγουν. Εισέρχεσαι στις σπηλιές, χάνεσαι για λίγο αναζητώντας διέξοδο στον πίσω κόσμο, περιγράφεις ζώντας για λίγο εκεί και μετά επιστρέφεις με κάτι καινούριο, σαν σουβενίρ από αυτή την επίσκεψη.
Μ.Γ.: Τι είδους βιβλία γράφεις;
Χ.Τ.: Άλλη μια δύσκολη ερώτηση. Θα απαντήσω πονηρά. Ποτέ δεν έχω γράψει ένα ποίημα, ένα διήγημα ή ένα μυθιστόρημα που να είναι ρεαλιστικό εν γένει, ή αυθεντικά ρομαντικό. Αν σε ένα βιβλίο μου υπάρχουν ήρωες που αγαπιούνται, δεν θα κρύψω τον έρωτά τους˙ θα παρουσιάσω τον έρωτά τους με τέτοιο τρόπο, που θα γίνει σύμβολο μιας άλλης διάστασης σκέψης, πιθανόν πολιτικής. Αν μια ιστορία μου έχει ρεαλιστικές βάσεις, θα διαστρεβλώσω αυτή την διαπραγμάτευση με το «πιστευτό» και θα την φέρω στα μέτρα ή στις διαστάσεις, αν θέλεις, του υπερρεαλιστικού ή και του τρόμου, επιτρέποντας να παρεισφρήσουν στην ιστορία πλάσματα προκλητικά, ατίθασα, όλα αποκυήματα κυρίως της ανάγκης για αλλαγή. Διότι τα βιβλία που γράφω πάντοτε μιλάνε για αυτή την αλλαγή. Για την ανατροπή της μονότροπης πορείας μας, μέσα και έξω. Για τη διάλυση των «στεγανών». Και του ανθρώπου μέσα τους και της ανθρωπότητας σαν σύνολο. Τα βιβλία μου τα ίδια σαν οντότητες, δεν αποδέχονται το εφήμερο και το εύκολο. Το απεχθάνονται.
Μ.Γ.: Έχεις διακριθεί σε διαγωνισμούς ποίησης και πεζογραφίας. Τι σημαίνουν για σένα τα βραβεία;
Χ.Τ.: Κοιτάξτε, αυτό το θέμα με τους διαγωνισμούς είναι φρέσκο για εμένα… Για πρώτη φορά αποφάσισα φέτος, το 2017, να λάβω μέρος. Έστειλα διηγήματα και ποιήματά μου προς το τέλος του 2016 και έπειτα συνέχισα μέσα στο έτος να αποστέλλω. Παλιά δεν έστελνα, γιατί από την μία δεν ήξερα πώς λειτουργεί το σύστημα, εγώ απλά έγραφα και αναρτούσα στο διαδίκτυο αυτά που έγραφα, είτε στο μπλογκ μου είτε σε διάφορες λογοτεχνικές ιστοσελίδες. Με είχαν, για να είμαι δίκαιος, και πιο παλιά παροτρύνει φίλοι συγγραφείς να λάβω μέρος, αλλά για χρόνια ήμουν αρνητικός. Ήμουνα δειλός. Ενώ σε αγώνες μαραθωνίων και τριάθλου έτρεχα με χαρά και όρεξη και κατόπιν πολλής και επίπονης προπόνησης, τους διαγωνισμούς γραφής τους φοβόμουνα. Μου φαίνεται ότι φοβόμουνα την αποτυχία, όχι προς άλλους αλλά προς τον εαυτό μου, νόμιζα ότι αν λάμβανα μέρος και δεν διακρινόμουνα θα σήμαινε αυτόματα ότι «δεν είμαι αρκετά καλός συγγραφέας» και θα μου σκότωνε τον ενθουσιασμό της γραφής αυτή η αόρατη, απροσδιόριστη, ανώνυμη απόρριψη από τις άγνωστες επιτροπές των διαγωνισμών. Τελικά τα βραβεία είναι μια επιβεβαίωση για τη γραφή σου προς τον ίδιο, όπως είναι μια καλή κριτική για ένα βιβλίο σου, αλλά είναι και μια από τις ανακουφίσεις για τον «χρόνιο κόπο» που φέρει ένας συγγραφέας. Και τελικά το να μην διακριθείς σε ένα διαγωνισμό δεν αναιρεί την ικανότητά σου να γράφεις.
Μ.Γ.: Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο σου «Ψωμί». Γιατί επέλεξες αυτόν τον τίτλο;
Χ.Τ.: Άλλη μια ερώτηση που θέλω να αποφύγω αυτή τη στιγμή με ελαφρά πηδηματάκια, για να μην αποκαλύψω κρυμμένα νοήματα του βιβλίου πριν το διαβάσει κανείς. Εσύ το διάβασες και δεν μπορώ να σου ξεφύγω. Λοιπόν, ας πούμε ότι το ψωμί συμβολίζει με έναν εναλλακτικό τρόπο ολόκληρη την ανθρωπότητα, σε ένα μεταφυσικό επίπεδο, στο βιβλίο στην αρχή ως τις κεντρικές σελίδες βρισκόμαστε στο στάδιο της ζύμωσης και έπειτα…
Μ.Γ.: Τι ήθελες να δείξεις στους αναγνώστες σου μέσα από τα δεκατέσσερα διηγήματα της συλλογής «Ψωμί»;
Χ.Τ.: Τα διηγήματα είναι αυτοτελή και στο κάθε διήγημα ο κάθε ήρωας είναι αντιμέτωπος με ένα πρόβλημα. Στέκεται απέναντι και παλεύει. Κανείς από τους ήρωές μου δεν αφήνεται. Το βαθύ Κράτος, η γραφειοκρατία, το παγκοσμιοποιημένο σύστημα διατροφής, ο ρατσισμός, η άκρατη και ασταμάτητη τεχνολογική ανάπτυξη που κάνει τον άνθρωπο επιρρεπή στη ψηφιακή σχιζοφρένεια, η προσπάθεια των θεσμών να ξεχνάνε το δέντρο και να ρίχνουν ψίχουλα στο δάσος -κι όποιος προλάβει να φάει. Όλα αυτά τα θέματα θίγονται και οι ήρωες μάχονται. Είτε με αγανάκτηση, είτε δημιουργώντας τους δικούς τους μύθους για να προστατευτούν και να αμυνθούν από αυτή την τρέλα των σύγχρονων συστημάτων εξανδραποδισμού της ανθρώπινης συνείδησης, όλοι οι χαρακτήρες των διηγημάτων είμαστε εμείς.
Μ.Γ.: Υπάρχει κάποιος τρόπος που συνδέεις τα διηγήματα μεταξύ τους;
Χ.Τ.: Ναι, τα διηγήματα είναι σπονδυλωτά, υπάρχει φανερή σύνδεση αλλά και υποδόρια, κρυμμένη. Καλώ τον αναγνώστη προς αποκρυπτογράφηση των βασικών αρχέγονων συμβόλων που προτάσσει το βιβλίο, όπως είναι ο μαγνήτης, το μολύβι και, βεβαίως, το ψωμί.
Μ.Γ.: «Η σύγκρουση του Σύγχρονου Ανθρώπου με το Σύστημα είναι τόσο επίκαιρη όσο ποτέ άλλοτε…», αναφέρεις στο οπισθόφυλλο. Πού πιστεύεις ότι οφείλεται;
Χ.Τ.: Το Σύστημα όπως περιγράφεται πιο πάνω, έχει δημιουργήσει διάφορους τρόπους να αιχμαλωτίζει τον άνθρωπο και να τον απομακρύνει από την απλή καθημερινή ζωή. Η τεχνολογία είναι ένας τέτοιος τρόπος, και έχει εισβάλει στις ζωές μας, σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, σε όλες τις οικογένειες. Ενώ ευτυχώς το κοινωνικό δίκτυο έχει φέρει τον άνθρωπο πιο κοντά στην κατανόηση των «χειρισμών υψηλής συχνότητας» και στον εντοπισμό τους, ταυτόχρονα έχει βοηθήσει τις μεγάλες παγκόσμιες επιχειρήσεις ή τα δυνατά κράτη και τους ενδυναμωμένους πολιτικούς των μεγάλων δυνάμεων να βρίσκουν τρόπους να «ξεγελάνε» τους χρήστες των κοινωνικών δικτύων, άρα και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.
Το Σύστημα που μας τρομάζει όμως, έχει και πιο άμεσα, αληθινά πλοκάμια. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια διεξάγονται πόλεμοι στις ανατολικές χώρες, στον Αραβικό κόσμο, και οι επεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων κάνουν τους εξτρεμιστές μουσουλμάνους να επιτίθενται με τρομοκρατικά κτυπήματα. Οι ορδές των προσφύγων είναι τεράστιες, τα καθεστώτα βλέπουν τους αριθμούς και τις μάζες των ανθρώπων που μετακινούνται και ξεχνάνε ότι κάθε μαζική μετακίνηση είναι ένας άνθρωπος που περπατάει μακριά από τον κίνδυνο, και κρατάει το χέρι ενός άλλου ανθρώπου και αυτός ενός άλλου για να νιώθουν ασφάλεια, ενώ εμείς στην άλλη πλευρά φωνάζουμε πόση ανασφάλεια αισθανόμαστε απέναντι στον πόνο. Αυτό δημιουργεί αγανάκτηση στους πρόσφυγες, κάποτε με ολέθριες συνέπειες. Κι αυτό είναι μια άλλη πτυχή των σύγχρονων τάσεων. Η Ιστορία επαναλαμβάνεται, κάθε φορά όμως όλο και πιο απειλητική.
Μ.Γ.: Το μολύβι, το φρούτο, η σιδηρογροθιά, το ψωμί, το φίλτρο, η μαγιονέζα κ.ά. Τι κρύβεται πίσω από κάθε τίτλο διηγήματος;
Χ.Τ.: Να και μια ερώτηση που θεωρώ ότι απάντησα ήδη. Επαναλαμβάνω, καλώ τον αναγνώστη προς αποκρυπτογράφηση. Αλλά όλα είναι εργαλεία. Άλλα είναι όπλα στα χέρια του ήρωα που το μάχεται κι άλλα είναι συσκευές ελέγχου που χρησιμοποιούνται για να ελέγχουν τις συνειδήσεις μας. Πάντα στη φιλοσοφία και στο κλίμα που δημιουργεί το ΨΩΜΙ.
Μ.Γ.: Τι συμβολίζει ο Πάσσαλος στο ομότιτλο διήγημα;
Χ.Τ.: Θα κάνω μια μικρή αποκάλυψη αφού επιμένεις, για να δώσω έστω και μια κατευθυντήρια γραμμή στη σπονδύλωση των διηγημάτων. Το μολύβι που με ρώτησες πιο πάνω θα είναι ο Πάσσαλος σε ένα από τα τελευταία διηγήματα. Ένα κακό σύμβολο. Το σύμβολο του ελέγχου. Του καταγεγραμμένου ελέγχου, ένα μολύβι που γράφει ότι διατάζουν οι άλλοι, αυτόβουλο και δυνατότερο του χρήστη του, μέσα στο πέρασμα του χρόνου θα γίνει ένας τεράστιος πάσσαλος που θα ελέγχει τις επικοινωνίες σε παγκόσμιο επίπεδο˙ επιστημονική φαντασία; Αλληγορία; Νεωτεριστικός Συμβολισμός; Μπορείς να το τοποθετήσεις εσύ.
Μ.Γ.: Και ποιες είναι οι δίδυμες που μπορούν να σωθούν από μια παγκόσμια καταστροφή;
Χ.Τ.: Οι δίδυμες, βεβαίως, συμβολίζουν τη δυαδική μας ύπαρξη. Από τη μια την απτή, αυτή που γνωρίζουμε στα όρια που μας επιτρέπει ο εξανδραποδισμός την αυτογνωσία και τον αυτοέλεγχο, και από την άλλη, την «άλλη» μας ύπαρξη, την χαμένη, την αποσβεσμένη από τις γομολάστιχες του υπερκαταναλωτισμού και του υλισμού. Και βεβαίως ταυτόχρονα οι δίδυμες μπορεί να συμβολίζουν και την ανάγκη να μην είμαστε μόνοι. Το Σύστημα στο τελευταίο διήγημα πασχίζει να απομονώσει τον άνθρωπο για να τον νικήσει. Τα ζευγάρια διδύμων και η τελική τους ένωση, όπως την παρουσιάζω, ακόμη και σε εμένα τον ίδιο θυμίζουν την αλληγορία του Ερμαφρόδιτου όπως τον περιγράφει ο Οβίδιος να ενώνεται σε ένα αιώνιο σώμα με τη νύμφη Σαλμακίδα και να αποτελούν ένα αιώνιο ον απροσδιορίστου φύσεως.
Μ.Γ.: Είσαι ενεργός μαραθωνοδρόμος και τριαθλητής. Θα ήθελες να μας πεις λίγα λόγια για την εμπειρία σου σχετικά με τον αθλητισμό;
Χ.Τ.: Με τον κλασικό αθλητισμό ξεκίνησα να ασχολούμαι από την ηλικία των δεκατριών χρόνων. Έκανα 800, 1500 και 3.000 στιπλ σε στίβο, και 5.000 ή 10.000 μέτρα ανωμάλου δρόμου, πάντα ως αθλητής συλλόγου. Λάμβανα μέρος σε παγκύπριους αγώνες, ανελλιπώς. Έκανα μια παύση κατά τη στρατιωτική μου θητεία και αργότερα κατά τις σπουδές μου λόγω φόρτου εργασίας. Όταν άρχισα ξανά, εντάχθηκα στην ομάδα των κυρίων Χριστάκη Χριστοφή και Χρίστου Χρίστου, με τους οποίους εδώ και είκοσι χρόνια προπονούμαι τόσο στις μεγάλες αποστάσεις (έχω τερματίσει τον Κλασικό Μαραθώνιο της Αθήνας τέσσερις φορές και έχω κάνει ως τώρα 18 ημιμαραθώνιους) όσο και στο τρίαθλο (κολύμπι, ποδήλατο, τρέξιμο σε διάφορες αποστάσεις). Η μεγαλύτερή μου επιτυχία ήταν το 2009, όταν βραβεύτηκα ως δευτεραθλητής Τριάθλου Κύπρου στην απόσταση sprint). Αγαπώ τον αθλητισμό στον ίδιο βαθμό που αγαπώ τη Λογοτεχνία, κατά καιρούς βυθίζομαι και σε υπερπροπονήσεις.
Μ.Γ.: Αφού σε ευχαριστήσω και σου ευχηθώ καλοτάξιδο το βιβλίο σου, θα σου ζητήσω να κλείσεις αυτή τη συνέντευξη με μια αγαπημένη σου φράση μέσα από το βιβλίο.
Χ.Τ.: Σε ευχαριστώ πολύ για τις όμορφες σου ερωτήσεις, κυρίως για τις δύσκολες. Δεν θα σου δώσω φράση, αλλά ένα μικρό απόσπασμα που δείχνει την απομόνωση που αισθάνονται τα σύγχρονα προσφυγόπουλα.
«Και κάθε μέρα, όταν επέστρεφες στον καταυλισμό, ολοένα σε έδιωχνε ο πατέρας σου από καθετί, λες και τίποτα δεν σας ανήκε. Ό,τι κι αν σας δίνανε, εκείνος στο έκανε να μοιάζει δανεικό. Ήταν ο πρώτος που σε έκανε να νιώθεις ξένος. Και καπάκι από πάνω σε όλη αυτή την απομόνωσή σου, ήταν και η μάνα σου που κάθε σούρουπο, πριν πας για ύπνο, σου έλεγε θλιμμένα, μα θαρρετά: «Έλα να προχωρήσουμε, θα βρούμε κάπου καλύτερα». Μισούσες το φευγιό αυτό. Αυτό το συνεχές τρέξιμο από τον έναν γυάλινο τόπο στον άλλον, όπου τίποτα δεν μπορούσες να κρατήσεις. Τα μίσησες όλα. Και πάνω από όλα αυτούς» (από το διήγημα «Τα Πράγματα Που Δεν Μπορούσες Να Κρατήσεις», ΨΩΜΙ, εκδόσεις Γκοβόστη, 2017).
*Το βιβλίο με τίτλο «Ψωμί» του Χρίστου Ρ. Τσιαήλη, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γκοβόστη.
Βιογραφικό
Ο Χρίστος Ρ. Τσιαήλης γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1974. Είναι καθηγητής Αγγλικών. Κατά καιρούς έχει διακριθεί σε εγχώριους και διεθνείς διαγωνισμούς ποίησης και πεζογραφίας. Τίτλοι βιβλίων του περιλαμβάνουν το Throwing Dice on a Chessboard, 2010, The Green Divorce, 2012 και το Klotho Surfaces, το πρώτο μυθιστόρημα από την Τριλογία Επιστημονικής Φαντασίας – The Omniconstants Trilogy. Ποιήματα και πεζογραφήματά του έχουν δημοσιευτεί σε ανθολογίες και λογοτεχνικά περιοδικά σε Κύπρο, Ελλάδα, Αυστραλία και ΗΠΑ. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχει επιλέξει να παρουσιάσει ποιήματα και πεζογραφήματά του σε λογοτεχνικές εκδηλώσεις, μετά από χρόνια εσωστρέφειας στη γραφή του. Ο συγγραφέας είναι ενεργός μαραθωνοδρόμος και τριαθλητής.