ΣΤΕΛΙΟΣ Δ. ΣΤΥΛΙΑΝΟΥΑΠΟ ΤΟΝ ΣΤΕΛΙΟ Δ. ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ, ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ / ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ
Σήμερα θα ασχοληθώ με το θέμα «Όνειρα», εξηγώντας κατ’ αρχήν ότι όνειρο, στην αρχική σημασία της λέξης, σημαίνει οπτασία.
Ο πρώτος που ασχολήθηκε επιστημονικά με το θέμα, ήταν ο θεμελιωτής της ψυχανάλυσης, Βιεννέζος καθηγητής της ιατρικής Σίγκμουντ Φρόυντ (1856 – 1939) όταν εξέδωσε το βιβλίο του για την ανάλυση των ονείρων, δίνοντας πλέον επιστημονική αξία στο θέμα αυτό.
Το όνειρο είναι μια ψυχική λειτουργία που μπορεί να έχει πραγματικό χαρακτήρα ή να είναι εμποτισμένο από υπερβολική φαντασία. Στον εφιάλτη, το άσχημο όνειρο, μερικές φορές φαίνεται να μας κυνηγάνε τρομακτικά όντα και πρόσωπα που ίσως καμιά φορά έχουν απασχολήσει τη συναίσθησή μας στην εγρήγορση. Βέβαια, τα όνειρα πάντα έχουν στενή σχέση με τη συμπεριφορά και τη σκέψη των ανθρώπων. Αυτό το αναγνώριζαν ήδη από πολύ παλιά οι άνθρωποι που ζούσαν στη φύση και απέδιδαν πάντα διορατικές και προφητικές δυνάμεις σε κάθε όνειρο, αναζητώντας την εξήγηση.
Είναι γνωστό ότι ήδη στη λογοτεχνία και γενικά στην τέχνη, πολλοί καλλιτέχνες εκφράζονται μέσω των ονείρων – οραμάτων τους. Από πολύ νωρίς έγιναν προσπάθειες να εξηγηθούν τα όνειρα με διάφορες μεθόδους, στις οποίες περιλαμβάνονται ακόμα και θρησκευτικές ή και ψυχολογικές παραστάσεις των αρχαίων χρόνων, και είναι αληθές ότι τα αρχαία βιβλία ονείρων αποτελούν σήμερα σημαντικές πηγές πνευματικής γνώσης. Η ερμηνεία των ονείρων αναπτύχθηκε σε υψηλή τέχνη στους κλασικούς χρόνους της αρχαιότητας και εξελίχθηκε μέχρι την εποχή μας. Η ερμηνεία των ονείρων, όμως, έκτοτε εξηγήθηκε σε ένα πεδίο προλήψεων, και πρώτος ο Φρόυντ έδωσε μια επιστημονική άποψη δίνοντας ξανά κύρος στην αρχαία γνώση.
Ως ιατρός, ο Φρόυντ αναγνώριζε ότι τα όνειρα έχουν σημαντική έννοια για τη ζωή κι ότι αντικατοπτρίζουν το εσωτερικό του ανθρώπου, επιτρέποντάς του σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με την ψυχική και σωματική του κατάσταση. Εκείνος πρώτος ασχολήθηκε, προσπαθώντας να εξηγήσει τα όνειρα με φυσιολογικά ενδοσωματικά ερεθίσματα, μέσα από κατάλοιπα παραστάσεων, αναμνήσεων από την καθημερινή ζωή και τα θεώρησε ως απωθημένες επιθυμίες, αξιολογώντας τα επιστημονικά ως μορφές έκφρασης του υποσυνείδητου.
Έκτοτε πολλοί που ασχολήθηκαν με το θέμα των ονείρων ισχυρίστηκαν ότι τα όνειρα είναι μια γλώσσα του υποσυνείδητου κι ότι αποτελεί μια παγκόσμια συμβολική γλώσσα εικόνων. Η συμβολική γλώσσα των ονείρων συνήθως εκφράζεται με μυστικά σύμβολα και πρέπει να αποκρυπτογραφηθεί για να ανακαλύψουμε την έννοια και τη σημασία τους. Οι εσωτερικές εμπειρίες περνάνε συνήθως στο όνειρο σαν εικόνες στον ύπνο μας, όπου βλέπουμε και ζούμε πράγματα και γεγονότα και μαθαίνουμε περισσότερα για τον εαυτό μας ή και για τους άλλους. Επειδή όμως τα περισσότερα όνειρα δεν ταιριάζουν με την κατάσταση αφύπνισής μας, τα ξεχνάμε, δηλαδή μια λειτουργία μας προσπαθεί και πετυχαίνει να τα απωθήσει. Το όνειρο μας δίνει μία πληροφορία που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν το θέλουμε ή δεν μπορούμε να το καταλάβουμε. Ένα ανεξήγητο όνειρο είναι σαν ένα ανεξήγητο γράμμα, αναφέρει το Ταλμούδ. Έτσι, επειδή η γλώσσα των ονείρων και ο συμβολισμός τους έχουν μείνει αμετάβλητα και ίδια σε όλους τους λαούς όλων των εποχών, είναι πλέον μια παγκόσμια γλώσσα που μπορεί να εξηγηθεί κι έχει αποκρυπτογραφηθεί από την έρευνα των ονείρων, με αποτέλεσμα την έκδοση πολλών ερμηνευτικών σχετικών βιβλίων (Ονειροκρίτες).
Θα πρέπει να ξέρουμε πως το αντίθετο του ύπνου είναι η αφύπνιση. Ο ξύπνιος άνθρωπος είναι εργαζόμενος, απασχολούμενος και συναλλασσόμενος που αγωνίζεται για την επιβίωσή του και συντονίζεται σύμφωνα με τις πολιτικές, επαγγελματικές και κοινωνικές του ανάγκες. Νομίζει ότι πρέπει να φέρεται λογικά, εξίσου λογικά με τους άλλους, όπως κι εκείνοι αναμένουν από τον ίδιο. Σ’ αυτήν την περίπτωση, δεν σκέφτεται παράλογα, όπως μπορεί να κάνει στον ύπνο του μέσα από ένα όνειρο, αφού δεν μπορεί να είναι, ό,τι δεν πρέπει να είναι. Ίσως γι’ αυτό ο άνθρωπος όταν είναι ξύπνιος, γίνεται επιρρεπής στην απάτη. Στα όνειρά του ζει όλα όσα δεν πρέπει να κάνει όταν είναι ξύπνιος, ή περισσότερο νομίζει πως δεν πρέπει να τα κάνει. Στον ύπνο ελευθερωνόμαστε από όλους τους εξωτερικούς καταναγκασμούς όπου δεν χρειαζόμαστε ίσως να προσαρμόσουμε τον εαυτό μας. Οι σκέψεις και οι αισθήσεις μας στον ύπνο αποκτούν σίγουρα εξαιρετική υποκειμενικότητα, αφού όταν κοιμόμαστε ονειρευόμαστε χωρίς σκοπό, δίχως στόχους και φέρνουμε στην επιφάνεια το υποσυνείδητό μας˙ και όταν ο άνθρωπος ονειρεύεται, γίνεται ξανά φυσική ύπαρξη και ξαναγυρίζει στις αρχές του.
Γιατί τα νεογέννητα μπορούν να βρίσκονται σε ύπνο με όνειρα μέχρι και εννιά ώρες το εικοσιτετράωρο, αντίθετα με τους μεγάλους;
Τα όνειρα, όμως, δεν είναι πάντα ευχάριστες εμπειρίες που δίνουν ικανοποίηση ή λύνουν από μόνα τους τα προβλήματα. Πολλές φορές τα όνειρα είναι τόσο δυσάρεστα όσο και η αλήθεια. Σε πολλά όνειρα εμφανίζεται μια ανεκπλήρωτη επιθυμία και συχνά συμπληρώνεται από την εκπλήρωση της επιθυμίας, ενώ η φαντασία είναι ικανή για μια εντελώς αφάνταστη απόδοση. Συχνά τα όνειρά μας μάς φαίνονται παράλογα κι αυτό επειδή δεν είμαστε ικανοί να δημιουργήσουμε και να αναγνωρίσουμε ένα σύστημα αναφοράς για τον όποιο προσανατολισμό μας. Δεν θέλουμε σίγουρα να δούμε και να αναγνωρίσουμε πώς μπορεί να απατηθούμε από την πραγματικότητα της εγρήγορσης γιατί την θεωρούμε αληθινή κι αυτή η αναγνώριση είναι αναμφισβήτητα τεράστιας σημασίας, επειδή όλα τα φαινομενικά σταθερά μας μέτρα εξαφανίζονται. Ο μεγάλος αρχαίος φιλόσοφός μας, ο Πλάτων (4ος αιώνας π.Χ.), είχε πει ότι «ο ενάρετος ονειρεύεται αυτό που πράττει ο κακός»…
Τα όνειρα μπορεί να είναι σε διάρκεια σύντομα ή και μεγάλης διαρκείας. Ένα όνειρο εμπειρίας μπορεί να εξελιχθεί σε μερικά λεπτά. Μια γρήγορη ακολουθία εικόνων σαν αντίδραση σε μια εξωτερική ενόχληση, σαν απάντηση σε ένα θόρυβο, σαν συνέπεια ενός σκεπάσματος που γλιστρά, σαν απάντηση σ’ έναν κτύπο στην πόρτα ή στο παράθυρο, όλα αυτά μπορούν να ξετυλιχτούν μέσα σε δευτερόλεπτα, αφού το υλικό προβολής υπάρχει ήδη στον εγκέφαλό μας. Ο εγκέφαλος ξέρει ήδη εκ των προτέρων πώς θα αντιδράσει και να απαντήσει στο κάθε ερέθισμα ανάλογα με τη διάθεση του ανθρώπου που κοιμάται. Τα επιφανειακά βαθιά όνειρα ή τα σημαντικά, μπορεί να διαρκέσουν αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα κι αποτελούν οπωσδήποτε ψυχικές εμπειρίες. Έτσι θα έλεγα ότι ο χρόνος και ο χώρος έχουν εξίσου λίγη σημασία με την βαρύτητα ή τη συμπεριφορά των ατόμων στην ύλη. Στο όνειρο, ο κάθε άνθρωπος μπορεί να παραμερίσει όλους τους νόμους που υπάρχουν και να ξεπεράσει πράγματα που θα ήταν αδύνατα στο ξύπνιο του.
Τα απλούστερα ερεθίσματα που μας έρχονται στον ύπνο μας, είναι εκείνα που αφορούν στις πέντε αισθήσεις (όραση, αφή, ακοή, όσφρηση και γεύση). Έτσι, μια ευχάριστη ερεθισμένη όσφρηση ή ό,τι άλλο από τις αισθήσεις μας, προκαλεί στον κοιμισμένο ευχάριστα όνειρα. Αντίθετα, οι δυσάρεστες μυρωδιές ή οτιδήποτε άλλο δυσάρεστο από τις πέντε αισθήσεις του, είναι βέβαιο ότι προκαλούν δυσάρεστες ονειρικές αντιδράσεις και οδηγούν γρηγορότερα στην αφύπνιση, σε αντίθεση με τα ευχάριστα ερεθίσματα. Είναι δυνατόν, όταν στον ύπνο του κάποιος κρυώνει, να βλέπει εικόνες χειμωνιάτικες ή ένα χέρι που ξεσκεπάζεται και πέφτει στο κενό. Μπορεί ακόμη να δει και μια εικόνα πτώσης όλου του σώματος. Ένα στομάχι παραφορτωμένο, οδηγεί σε εφιάλτες. Ήδη οι γιατροί της ελληνικής αρχαιότητας, αναγνώριζαν ότι τα πρώτα συμπτώματα μιας αρρώστιας μπορούν να γίνονται αισθητά στο όνειρο του αρρώστου προτού ακόμα υπάρξουν τα εξωτερικά ευρήματα της αρρώστιας του.
Όποιος έχει αρρωστήσει βαριά ή έχει μεγάλο πυρετό κι έβλεπε τρομαχτικά όνειρα, οι γιατροί στην αρχαιότητα ανακάλυπταν την πραγματική κατάσταση του αρρώστου, αφού οι ονειρικές εικόνες είναι διαφορετικές σε μια κατάσταση υγείας. Κι αυτό όμως εξηγείται επιστημονικά από την αλλαγή της θερμοκρασίας και την αλλαγή σύνθεσης του αίματος. Τα τρομαχτικά όνειρα, οι εφιάλτες, είναι σίγουρα αποδείξεις για τις λειτουργίες της διαταραχής της ισορροπίας του σώματος, της ανώμαλης πιέσεως του αίματος, της υπερθερμίας ή της υποθερμίας. Αυτές έχουν φυσικά πάντα ανάλογες επιδράσεις στον εγκέφαλο και στις ψυχικές ικανότητες κατά τον ύπνο. Οι γιατροί – κυρίως οι νευρολόγοι – έχουν φτιάξει ξανά και ξανά με την πάροδο δεκαετιών, ένα κατάλογο των λεγομένων ονειρικών συμβόλων που επιβεβαιώνουν κάθε φορά και από τα οποία βγάζουν κάποια σαφή συμπεράσματα. Από τον μεγάλο όμως αριθμό του καταλόγου των ονείρων, μόνο πολύ λίγα είναι άξια προσοχής ή περισσότερης παρατηρήσεως, επειδή δεν έχουν όλα μια βαθύτερη έννοια και τα αίτια των ονείρων που δεν προκαλούνται, ούτε από εσωτερικά, ούτε από εξωτερικά ερεθίσματα πρέπει να αναζητηθούν στον τομέα του ψυχισμού στο υποσυνείδητο.
Σ’ αυτά, όταν αναζητήσει και εξετάσει κανείς τα πράγματα εις βάθος, θα δει ότι δεν πρόκειται για τίποτα παραπάνω από ένα υποκατάστατο της συναισθηματικής ζωής. Άξιο παρατήρησης και έρευνας είναι βέβαια και αίτια από τραύματα της παιδικής ηλικίας, όπως ψυχικοί κλονισμοί που εμφανίζονται αργότερα ως όνειρα που βγαίνουν από το υποσυνείδητο δίχως αυτός που τα βλέπει να θυμάται συνειδητά το αρχικό παιδικό του τραύμα ή σοκ. Ένα τέτοιο παιδικό ψυχικό τραύμα μπορεί να προκαλέσει διαταραχή της ψυχικής ισορροπίας μέσω μιας παρεισδύσεως εξωτερικών ερεθισμάτων και δυσάρεστων συναισθημάτων, με συνέπεια ένα στοίβαγμα από συγκινήσεις. Αυτή η ενόχληση είναι απαραίτητο να αρθεί έγκαιρα για να μην οδηγήσει σε μόνιμες βλάβες όπως φόβος, ανησυχία και αποστροφή, που μπορεί να γίνουν βιοτικές καταστροφές που προκαλούν νευρώσεις. Η ψυχοθεραπευτική πράξη μπορεί βέβαια να αποδείξει ότι μερικά ανήσυχα όνειρα έχουν την προέλευσή τους στο υποσυνείδητο ενός κοιμισμένου τραύματος γεννήσεως ή ενός ψυχικού παιδικού τραύματος ή σοκ.
Στα μωρά που κοιμούνται, μπορεί κανείς να αντιληφθεί φανερές αντιδράσεις όπως γέλιο ή απότομο κλάμα, που οδηγεί τις περισσότερες φορές σε ξύπνημα. Τα παιδιά ονειρεύονται περισσότερο κι εντονότερα από τους μεγάλους και τα νεογέννητα περισσότερο από τα μικρά παιδιά. Όμως, γιατί τα νεογέννητα μπορούν να βρίσκονται σε ύπνο με όνειρα μέχρι και εννιά ώρες το εικοσιτετράωρο, αντίθετα με τους μεγάλους που στο εικοσιτετράωρο ονειρεύονται μία ή δύο ώρες; Η απάντηση είναι ότι τα νεογέννητα μωρά δεν έχουν ακόμα εμπειρίες, γι’ αυτό τα όνειρα και οι ονειρικές τους εικόνες είναι πολύ διαφορετικές από ενός μεγαλύτερου παιδιού και ενός μεγάλου ανθρώπου. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τι βλέπει ένα νεογέννητο, αφού δεν μπορεί να μας το διηγηθεί. Κατά την γνώμη ενός γνωστού επιστήμονα, το όνειρο του νεογέννητου ή του πολύ μικρού παιδιού που δεν μπορεί ακόμα να μιλήσει, αποτελεί σίγουρα ένα κατάλοιπο από προηγούμενα εξελικτικά στάδια της ψυχικής του ζωής. Εδώ ακριβώς βρίσκεται και το κλειδί του φαινομένου και η πίστη της «μετενσάρκωσης».
Τα τρομαχτικά όνειρα είναι αποδείξεις για τις λειτουργίες της διαταραχής της ισορροπίας του σώματος
Πώς αλλιώς όμως μπορούμε να εξηγήσουμε ότι τα παιδιά έχουν ξαναζήσει μια άλλη ζωή και μετενσαρκώθηκαν, όπως ισχυρίζεται η μεταφυσική γνώση, η παραψυχολογία και κάθε εσωτερική γνώση; Πάρα πολλοί άνθρωποι, είναι εκπληκτικό που ισχυρίζονται κι έχουν το συναίσθημα όταν έρθουν σε κάποιο μέρος τυχαία που τους είναι εντελώς άγνωστο, ότι έχουν ξαναβρεθεί εκεί. Θυμούνται λεπτομέρειες που δεν τις βλέπουν κατά την επίσκεψή τους, αλλά τις βρίσκουν μόνο μετά από μακρά και σε βάθος έρευνα. Το ίδιο συμβαίνει και με αντικείμενα ή με συγκεκριμένα γεγονότα για τα οποία έχουν ξαναζήσει. Στα νεότερα χρόνια, ο Αμερικανός επιστήμονας Ίαν Στήβενσον δημοσίευσε εντυπωσιακά αποτελέσματα των ερευνών και πειραμάτων του κι εμπειρίες από όλο τον κόσμο, και συγκέντρωσε συνολικά 600 αφηγήσεις μετενσαρκώσεων, μεταξύ άλλων από την Κεϋλάνη, τη Βραζιλία, τον Λίβανο και την Αλάσκα. Είναι δε αξιοσημείωτο το γεγονός ότι όλα τα όνειρα μετενσαρκώσεως δεν εμφανίζονται πια μετά τον ένατο χρόνο της ζωής, εκτός από πολύ λίγες περιπτώσεις.
Επίσης, ο Αμερικανός καθηγητής παραψυχολογίας εφαρμόζει με πλήρη επιτυχία μια μέθοδο κατασκευών για να προκαλέσει όνειρα, τα οποία μπορούν να αποτελέσουν αναμνήσεις μιας προηγούμενης υπάρξεως. Επίσης οφείλω να αναφέρω ότι η αρχική συνειδητή αφύπνιση ονείρων-αναμνήσεων ζωής, προέρχεται από την Βρετανίδα παραψυχολόγο Ζακλίν Πάρκχερστ που ζει στην Αυστραλία. Σ’ αυτό το σημείο θα εγκαταλείψω το θέμα των ονείρων και θα επανέλθω στο θέμα της μετενσαρκώσεως, αναφέροντας και δικές μου εμπειρίες.
Ωστόσο είναι καλό, προτού κλείσω αυτό το θέμα, να παραθέσω μια επιλογή μου διαφόρων ειδών ονείρων:
Όνειρα επιθέσεων: Είναι τα όνειρα όπου κάποιο τρίτο πρόσωπο επιτίθεται για να κάνει κακό.
Ακουστικά όνειρα: Προκαλούνται από εξωτερικά ερεθίσματα.
Ανήσυχα όνειρα: Έχουν διαφορετικές αιτίες.
Όνειρα εκφορτίσεως: Στη περίπτωση αυτή, το απωθημένο υποσυνείδητο δημιουργεί (ιδιαίτερα σε παιδιά) εκπληρώσεις επιθυμίας.
Όνειρα πτώσης: Αισθάνεται να πέφτει. Συνήθως σε παιδιά από έξι ετών.
Όνειρα χρωμάτων: Συνήθως τα όνειρα περιλαμβάνουν εικόνες ασπρόμαυρες, Υπάρχουν όμως και ονειρικές έγχρωμες εικόνες, κυρίως μετά από κατάσταση μέθης, ιδιαίτερα σε γυναίκες.
Όνειρα φυγής, όνειρα γέννησης, όνειρα με οσμές, όνειρα με ζώα…
Όνειρα με μάγισσες και φαντάσματα: Η μάγισσα θεωρείται αποκλειστικά σύμβολο για μια πραγματική γυναικεία ύπαρξη.
Όνειρα ταύτισης, όπου ο ονειρευόμενος πιστεύει ότι είναι μια άλλη κυρίως ιστορική προσωπικότητα.
Όνειρα με μουσικές ή μεμονωμένους ήχους.
Όνειρα μετενσαρκώσεως, όπου ο ονειρευόμενος ζει μέσα από το όνειρό του, και πιστεύει ότι έχει ξαναγεννηθεί στη σημερινή του σωματική και πνευματική του κατάσταση.
Όνειρα σεξουαλικά: προέρχονται κυρίως από προηγούμενες σεξουαλικές εμπειρίες, ή από παραστάσεις σεξουαλικών επιθυμιών και απωθημένων, ή ακόμα και από την κυκλοφορία του αίματος και εσωτερικά ή εξωτερικά ερεθίσματα.
Όνειρα κοπής: Προέρχονται από τη συνέπεια ασυναίσθητου φόβου του ευνουχισμού, κυρίως στα αγόρια και σπανιότατα στα κορίτσια, σε ηλικίες μέχρι και επτά ετών.
Όνειρα θανάτου, όπου οι ονειρευόμενος ζει τον θάνατό του ή τον θάνατο ενός άλλου πιθανόν κοντινού του προσώπου, που επιθυμεί μυστικά στο υποσυνείδητό του, τον θάνατό του και εμποδίζεται στην εκπλήρωση της επιθυμίας του.
Αρχαία όνειρα με δράκους και πρωτόγονα τοπία.
Προειδοποιητικά όνειρα, που προειδοποιούν και συμβολίζουν αρρώστια που αρχίζει, αλλά μπορούν και να εκφραστούν και ψυχικές διαταραχές ή επιπλοκές προερχόμενες από την πρώτη παιδική ηλικία.
Όνειρα καταναγκασμού, όπου το πρόσωπο δεν μπορεί να ξεχωρίσει το όνειρο από την πραγματικότητα και αφήνεται να παρασυρθεί λίγο μετά το ξύπνημα σε φαινομενικά παράλογα πράγματα, αν και γνωρίζει τη διαφορά ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα.
Πραγματικά όνειρα: Είναι τα όνειρα στα οποία ο ονειρευόμενος μαθαίνει πράγματα, γεγονότα και καταστάσεις που συμβαίνουν πραγματικά, ταυτόχρονα σε άλλο μέρος ή πραγματοποιούνται αργότερα στην πραγματικότητα.
Βέβαια υπάρχουν κι άλλα πολλά είδη, τα οποία λόγω χώρου δεν μπορώ να παραθέσω. Είναι αδύνατον στον λίγο αυτό χώρο να μπω σε λεπτομέρειες και επεξηγήσεις. Επ’ αυτού του θέματος δεν θέλω να τολμήσω αναλύσεις και επεξηγήσεις ονείρων όπως στους Ονειροκρίτες που κυκλοφορούν, επειδή προσωπικά πιστεύω ότι σε κάθε άνθρωπο τα σύμβολα των ονείρων είναι διαφορετικά και δεν σημαίνουν το ίδιο σε κάθε άνθρωπο.
Πρώτη δημοσίευση στο Books & Style: 13/10/2017