ΠΑΝΟΣ ΤΟΥΡΛΗΣ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΟ ΠΑΝΟ ΤΟΥΡΛΗ
Η Έλσα είναι ένα πανέξυπνο επτάχρονο κορίτσι που ζει στη Σουηδία με τη μητέρα της και τον πατριό της, σε ένα διαμέρισμα απέναντι από αυτό της γιαγιάς της. Στην πολυκατοικία τους έχουν μαζευτεί οι πιο ετερόκλητοι χαρακτήρες, που δημιουργούν ένα μοναδικό σύμπαν μέσα στο οποίο μεγαλώνει το κοριτσάκι.
Ο δεσμός της Έλσα με τη γιαγιά της είναι στενός: μαζί κάνουν πάρα πολλά πράγματα και ειδικά η γιαγιά κάνει ό,τι πιο τρελό μπορεί να φανταστεί κανείς, μόνο που κάποιες φορές οι πράξεις της είναι και… έκνομες, φέρνοντας την κόρη της στα όριά της. Όλοι θεωρούν τη γιαγιά παλαβή και ξαφνικά όλα σταματούν, όταν αυτό το χαρισματικό πλάσμα χάνει τη μάχη με τον καρκίνο. Αυτή είναι η αρχή μιας νέας σειράς περιπετειών για την Έλσα, μιας και μέσω ενός ιδιότυπου κυνηγιού θησαυρού, το παιδί ανακαλύπτει επιστολές που έχει αφήσει η γιαγιά της για όλους τους ενοίκους, ζητώντας τους συγνώμη για όσα λάθη της επηρέασαν τη ζωή τους.
Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται μέσα από τα μάτια του επτάχρονου κοριτσιού, που αφηγείται την ιστορία σε πρωτοπρόσωπη γραφή κι έτσι έχουμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε απερίσπαστοι τις αντιλήψεις της για τον κόσμο στον οποίο μεγαλώνει, να γελάσουμε σε κάποια σημεία για την αλληλουχία των γεγονότων όπως συνδέονται στο μυαλουδάκι της, να θαυμάσουμε τον ηρωισμό της, τη δοτικότητά της, την ειλικρίνειά της και τον τόσο μεγαλόκαρδο χαρακτήρα. Είναι ένα παιδί που αγαπάει να διαβάζει ξανά και ξανά τις ιστορίες του Χάρι Πότερ, μεγαλώνει με τα κόμικς και τις ταινίες των μεταλλαγμένων X-Men και φυσικά φοβάται κάποια πράγματα.
Το εντελώς διαφορετικό σε αυτό το βιβλίο, είναι η υπέροχη δουλειά που έχει κάνει ο συγγραφέας πάνω στον παραλληλισμό του κόσμου μας και της καθημερινότητας της Έλσα με τους ανθρώπους, τις περιπέτειες και τα τοπία της Σχεδόν Ξυπνητής Χώρας, που αφηγούταν η γιαγιά στην εγγονή της με κάθε ευκαιρία σχεδόν. Σωστοί παραλληλισμοί, αχαλίνωτη φαντασία, ολοκληρωμένοι χαρακτήρες και σωστά δομημένη ιστορία σε ένα περιβάλλον με κακούς, μαχητές, τρόπαια, απαγορευμένες χώρες κ.λπ.. Με κλόνισε ο επιφανειακά απλοϊκός τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόταν το πανέξυπνο αυτό κορίτσι την πραγματικότητα, μιας και μες στην αθωότητά της έλεγε πράγματα που θέλουν επεξεργασία και δεύτερες σκέψεις:
-Η γιαγιά σου ήταν ηλικιωμένη.
-Για μένα δεν ήταν ηλικιωμένη. Την ήξερα μόνο εφτά χρόνια (σελ. 300).
Κι όμως, η Σχεδόν Ξυπνητή Χώρα υπάρχει! Αυτό είναι κάτι που ανακαλύπτει η Έλσα σταδιακά, παραλληλίζοντας τους ανθρώπους που συναναστρέφεται και τις καταστάσεις που ζει με όσα της αφηγήθηκε η γιαγιά της!
Δυστυχώς, όμως, οι υπερβολικά πολλές λεπτομέρειες αυτών των αφηγήσεων, η πληθώρα των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων των ανθρώπων γύρω από το παιδί που δίνονται μέσα από τα δικά του μάτια -άρα έχουμε επαναλήψεις, μια λογική αλληλουχία που θέλει υπομονή ώσπου να την κατανοήσεις, μιας και αφηγείται ένα μικρό παιδί, απλές προτάσεις κ.λπ.- και ταυτόχρονα η μεγάλη έκταση του κειμένου, σύντομα με κούρασε και έψαχνα ανάμεσα στις σελίδες να βρω κάτι συναρπαστικό για να μου κρατήσει το ενδιαφέρον λίγο ακόμα. Ευτυχώς, βρήκα άφθονα περιστατικά, καθώς η πλοκή είναι γεμάτη εκπλήξεις. Πιστεύω παρ’ όλ’ αυτά, πως 500 σελίδες δίνουν άφθονο περιθώριο για μια σωστή σκιαγράφηση χαρακτήρων και ένα αριστοτεχνικό πλέξιμο των σχέσεων μεταξύ των κεντρικών χαρακτήρων, η παιδική αφέλεια όμως και ματιά από ένα σημείο και μετά, προσωπικά με κούρασε.
Στο μυθιστόρημα υπάρχουν υπέροχοι χαρακτήρες που συναποτελούν μια… «συνηθισμένη πολυκατοικία. Σε γενικές γραμμές» (σελ. 38): α) η Μπριτ-Μαρί και ο Κεντ, όπου η σύζυγος φυλάει σαν μαντρόσκυλο την πολυκατοικία, ξέρει τα πάντα για τις αλλαγές έξω και μέσα από τα διαμερίσματα, κουνάει το δάχτυλο στους παραβάτες, τους οποίους και λατρεύει να επιπλήττει, παθαίνει αποπληξία όταν οι γείτονες παρατυπούν («μια στρίγγλα πλήρους απασχόλησης», όπως λέει και η γιαγιά) ενώ ο εργολάβος σύζυγος λείπει όλη μέρα, β) η αλκοολική «γυναίκα με τη μαύρη φούστα», που προτιμά να κλειστεί στον εαυτό της και να ουρλιάζει στους φόβους της τα βράδια παρά να αντιμετωπίσει σωστά το πρόβλημά της, γ) ο Λέναρτ και η Μοντ, όπου εκείνος φτιάχνει συνέχεια καφέ κι εκείνη ετοιμάζει όλη την ώρα κέικ, δ) ο οδηγός ταξί Αλφ που βρίζει σαν νταλικέρης, ε) «η μαμά με το αγόρι που έχει το σύνδρομο», στ) το άγνωστο και μυστηριώδες Τέρας που προκαλεί τον φόβο και τον τρόμο στην πολυκατοικία και ζ) ο Φίλος, ένας αρκουδόσκυλος που κερδίζει σταδιακά την αγάπη της Έλσα.
Όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι κλασικοί τύποι ενοίκων πολυκατοικίας και ο συγγραφέας τούς χρησιμοποιεί όχι τόσο για να περιγράψει τα προβλήματα που παρουσιάζονται κάθε τόσο από τη γειτνίαση ή το πώς συμπεριφέρονται και αλληλεπιδρούν, αλλά για να φτιάξει ένα υπέροχο κοινωνικό ψυχογράφημα γεμάτο ανατροπές, μιας και οι επιστολές της γιαγιάς απευθύνονται κυρίως σε αυτούς κι έτσι σταδιακά, μέσα από μια συγκινητική σειρά γεγονότων, αρχίζουν ν’ αλλάζουν και να αποκαλύπτουν στον αναγνώστη ποιοι πραγματικά είναι. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν ο καθένας τον δικό του Γολγοθά να ανέβουν κι ό,τι κάνουν ή λένε τη στιγμή που διαδραματίζεται το μυθιστόρημα, έχουν μια λογική βάση και μια σωστή εξήγηση.
Έτσι άλλαξα πολλές φορές γνώμη για το αν κάποιος από αυτούς είναι ηλίθιος ή ιδιότροπος ή πολύ καλός, με αποτέλεσμα, χωρίς να το καταλάβω, να τους κάνω όλους μέρος της δικής μου ζωής ώσπου να τελειώσει το μυθιστόρημα. Ιδιαίτερη αγάπη έδωσα στην αλκοολική γυναίκα, γιατί η δική της ιστορία είναι η πιο ανατρεπτική και ταυτόχρονα η πιο συγκινητική. Από την άλλη, ο συγγραφέας δεν έριξε σχεδόν καθόλου βάρος στη μαμά με το παιδί που έχει το σύνδρομο.
Και δεν είναι μόνο οι γείτονες που αλλάζουν μπροστά στα μάτια του αναγνώστη, αλλά και η ίδια η οικογένεια της Έλσα: Ποια ήταν στην πραγματικότητα η γιαγιά και τι συνέβη ανάμεσά τους που να προκάλεσε αυτήν την άτυπη αιώνια αντιπαλότητά τους; Τι ήταν η γιαγιά πριν γίνει γιαγιά και πόσο καλά ανέθρεψε την κόρη της; Πόσο υπεύθυνοι είμαστε για τα λάθη των παιδιών μας και ταυτόχρονα πόσο έτοιμοι να επωμιστούμε τα βάρη των δικών μας επιλογών, όσο λανθασμένα κι αν αποδειχθούν με το πέρασμα του χρόνου;
Μέσα από αυτούς τους υπέροχους, ρεαλιστικούς πρωταγωνιστές ξεπηδούν διαχρονικές, καίριες και διεισδυτικές παρατηρήσεις πάνω σε θέματα που δεν είχα σκεφτεί ποτέ πριν. Για παράδειγμα: «Γιατί δεν είναι τέρατα όλα όσα μοιάζουν με τέρατα. Γιατί υπάρχουν πλάσματα που κουβαλούν ένα τέρας μέσα τους» (σελ. 183). Ή οι απόψεις του συγγραφέα για τον θάνατο: «Η ισχυρότερη δύναμη του θανάτου δεν είναι ότι κάνει τους ανθρώπους να πεθαίνουν, αλλά ότι μπορεί να κάνει τους ανθρώπους που μένουν πίσω να θέλουν να πάψουν να ζουν» (σελ. 307). Αυτά είναι ελάχιστα από τα παραδείγματα που μπορεί να συναντήσει ο αναγνώστης διαβάζοντας το βιβλίο, χωρίς να κουραστεί ή να δυσανασχετήσει για τη σοβαρότητά τους, αφού το μαγικό άγγιγμα της παιδικής αφέλειας τους δίνει μια άλλη διάσταση, ενώ το ταλέντο του συγγραφέα είναι αυτό ακριβώς: περιγράφει σχεδόν αμέσως κάτι κωμικό ή εντελώς διαφορετικό ώστε να αποσπαστεί η προσοχή!
Κι ανάμεσα στα παραπάνω μηνύματα που περνάει το βιβλίο, υπάρχει και το θέμα του σχολικού εκφοβισμού ή bullying, μιας και η Έλσα θεωρείται περίεργο κορίτσι και η συμπεριφορά της αποτελεί βούτυρο στο ψωμί κάποιων παιδιών που θεωρούν τους εαυτούς τους σπουδαίους και σημαντικούς. Κάποιες φορές πάντως η Έλσα αντιδρά:
«Η Έλσα εξακολουθεί να πιστεύει πως το αγόρι θα έπρεπε να την ευχαριστεί που τον χτύπησε με ένα βιβλίο, γιατί ήταν η πρώτη φορά που αυτό το αγόρι βρέθηκε τόσο κοντά σε ένα βιβλίο» (σελ. 92).
Το μισό μυθιστόρημα διαδραματίζεται στο σχολείο, μιας και φτάνουν οι διακοπές των Χριστουγέννων, οπότε η Έλσα συγκεντρώνεται απερίσπαστη στην αναζήτηση των επιστολών της γιαγιάς, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους της αφήγησης στον κύριο θεματικό άξονα του βιβλίου.
Το μυθιστόρημα «Η γιαγιά μου σας χαιρετά και ζητά συγνώμη» είναι ένα πολυποίκιλο συναισθηματικά κείμενο και αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες περιγράφονται και αναλύονται στις πραγματικές τους διαστάσεις, ελαφρύνοντας τη βαρύτητα με την αθώα και φιλοπερίεργη ματιά ενός οχτάχρονου κοριτσιού. Αν εξαιρέσει κανείς τον μεγάλο αριθμό σελίδων, οπότε ο τρόπος γραφής ίσως κάποια στιγμή κουράσει, το κείμενο ρέει αβίαστα και μου χάρισε γέλιο, συγκίνηση και περίσκεψη. Θέματα που μας απασχολούν όλους, χαρακτήρες που δεν είναι αυτό που δείχνουν, περιγραφές παράλληλες ενός αληθινού κι ενός μεταφορικού, φανταστικού σύμπαντος, ανατροπές και εκπλήξεις, ευρηματική λύση της πλοκής, είναι κάποια χαρακτηριστικά που με κέρδισαν από την αρχή σχεδόν της ανάγνωσης. Και πόσο όμορφα εικονογραφημένες είναι οι αρχές των κεφαλαίων με εικονίδια που αναπαριστούν αντικείμενα από την καθημερινότητα της Έλσα και από τη Σχεδόν Ξυπνητή Χώρα! Γιατί έτσι είναι και η ίδια η ζωή: ακροβατεί ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία.
Τίτλος: Η γιαγιά μου σας χαιρετά και ζητάει συγγνώμη
Συγγραφέας: FREDRIK BACKMAN
Ξένη πεζογραφία-μυθιστόρημα
Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ
ISBN: 978-960-04-4825-2, σελ. 512, τιμή: 16.60 €, 2017