ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ (ΜΕΡΟΣ Α)

ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ

Φίλες και φίλοι, συνεχίζοντας το μεγάλο αφιέρωμα στην Αρχιτεκτονική, θα σας παρουσιάσω μερικά αρχαία ελληνικά κτίρια, ξεκινώντας από το λαμπρό οικοδόμημα του ιερού βράχου της Ακρόπολης της Αθήνας μας, τον Παρθενώνα.

Πρόκειται για ένα αρχιτεκτονικό θαύμα που, μη ο Μοροζίνι, ολόκληρος ο κόσμος θα κέρδιζε μια εξωπραγματική απόλαυση, θα βίωνε έναν άκρατο θαυμασμό, και θα τον τοποθετούσε στο Πάνθεο των θαυμάτων, μέσω των οποίων ο άνθρωπος αφήνει ένα ηχηρό αποτύπωμα των αξιέπαινων δυνατοτήτων του.

Πρόκειται για έναν ναό αφιερωμένο στην Θεά-προστάτιδα της πόλης, την Αθηνά. Της θεάς που κέρδισε με τη σοφία της την πόλη και της έδωσε το όνομά της, μετά τον αγώνα με τον Ποσειδώνα, δίνοντάς της το ασημόχρωμο δέντρο της ελιάς και τα δικά του δώρα: καρπός και λάδι, βάση της τροφής.

Η προέλευση της ονομασίας του ναού είναι η λέξη «παρθενών» που σήμαινε διαμέρισμα ανύμφευτης γυναίκας, δηλαδή, αφιερωματικός ναός προς τιμήν της παρθένου Θεάς Αθηνάς.

Η πρώτη πηγή που χαρακτηρίζει τον ναό ως Παρθενώνα, βρέθηκε σε έγγραφα του ρήτορα Δημοσθένη (4ος π.Χ. αι.), ενώ τον προηγούμενο αιώνα αναφερόταν απλώς ως ναός. Ο Πλούταρχος, κάποιους αιώνες αργότερα (1ος μ.Χ. αι.), αναφέρεται στον συγκεκριμένο ναό ως Εκατόμπεδος Παρθενών.

Ο Παρθενώνας είναι το λαμπρότερο μνημείο της Αθηναϊκής πολιτείας και αποτελεί τον κολοφώνα του δωρικού ρυθμού. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 448/7 π.Χ. και τα εγκαίνια έγιναν μόλις δέκα χρόνια αργότερα – ένας κατασκευαστικός άθλος – το 438 π.Χ., κατά τη διάρκεια των Μεγάλων Παναθηναίων. Ο γλυπτός διάκοσμος χρειάστηκε άλλα πέντε χρόνια (433π.Χ).

Οι αρχιτέκτονες που σχεδίασαν και επέβλεψαν το έργο ήταν ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης, ενώ είναι πολύ πιθανό ο Φειδίας να ασχολήθηκε με τα γλυπτά.

Σε πολλά τμήματα του γλυπτού διακόσμου, του επιστυλίου και των φατνωμάτων της οροφής, χρησιμοποιήθηκαν χρώματα: μπλε, κόκκινο και χρυσό.

Όλος ο υπόλοιπος ναός κατασκευάστηκε από πεντελικό μάρμαρο, εκτός από τον στυλοβάτη, για τον οποίο χρησιμοποιήθηκε ασβεστόλιθος.

Το πτερό είχε 8 κίονες κατά πλάτος – άλλη μια καινοτομία, αφού μέχρι τότε χρησιμοποιούσαν 6 – και 17 κατά μήκος. Η τοποθέτηση των κιόνων είναι επίσης ασυνήθιστα πυκνή, με αναλογία διαμέτρου κίονα και μετακιονίου διαστήματος 1:2,25 (ο ναός του Δία στην Ολυμπία έχει 1:2,32 και ο ναός της Αφαίας Αθηνάς στην Αίγινα 1:2,65). Στις δύο στενές πλευρές υπήρχε και μια δεύτερη σειρά 6 κιόνων, δημιουργώντας έτσι την ψευδαίσθηση ενός δίπτερου ναού.

Μία ακόμη ιδιομορφία ήταν η ύπαρξη της ζωφόρου, η οποία περιέτρεχε τον σηκό σε όλο του το μήκος, μια ολοφάνερη ιωνική επίδραση.

Η κατασκευή του ξεκίνησε το 448/7 π.Χ. και τα εγκαίνια έγιναν μόλις δέκα χρόνια αργότερα -ένας κατασκευαστικός άθλος

Στις μετόπες της ανατολικής πλευράς απεικονίζεται η Γιγαντομαχία, στη δυτική η Αμαζονομαχία, στη νότια η Κενταυρομαχία και στη βόρεια, σκηνές από τον Τρωικό πόλεμο.

Στην ζωφόρο απεικονίζεται με εκπληκτικό τρόπο η πομπή των Παναθηναίων, η μεγαλύτερη θρησκευτική γιορτή της πόλης, σε ένα μέτρο πλάτος και 160 μέτρα μήκος. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η ζωφόρος ολοκληρώθηκε μετά την τοποθέτηση των λίθων που την αποτελούσαν στο κτίριο, δηλαδή οι λεπτομερειακές και ολοζώντανες παραστάσεις λαξεύτηκαν από ένα πλήθος εργατών στα ψηλά.

Το θέμα και την πλήρη του ανάλυση φέρεται να την εκπόνησε ο Φειδίας ή ένας από τους μαθητές του. Εδώ, έχουμε άλλη μία πρωτοτυπία: δεν διηγείται ένα μυθολογικό, αλλά ένα πραγματικό και μάλιστα θρησκευτικό γεγονός. Αναπαρίσταται η στιγμή της πομπής, κατά την οποία παραδίδεται το πέπλο από τον λαό της Αθήνας στην θεά Αθηνά. Στη δυτική πλευρά της ζωφόρου βλέπουμε την ετοιμασία στον Κεραμεικό. Στην ανατολική, όπου βρισκόταν και η είσοδος του ναού, ήταν η Αθηνά, ο Δίας, η Ήρα και άλλοι θεοί που παρευρίσκονται στη γιορτή.

Υπάρχουν 400 μορφές ανθρώπων και θεών και 200 μορφές ζώων, τόσο ρεαλιστικά απεικονισμένες, που ο έκπληκτος θεατής έχει την εντύπωση ότι παρακολουθεί ζωντανά την πομπή, ότι είναι μέλος της, ένας από όλους.

Στη βόρεια πλευρά έχουμε μουσικούς, αποβάτες, σκαφηφόρους, κανηφόρους και υδριαφόρους.

Στο ανατολικό αέτωμα και πάνω ακριβώς από την είσοδο, υπήρχε η αναπαράσταση της γέννησης της Αθηνάς, ενώ στο δυτικό η διαμάχη της με τον Ποσειδώνα.

Στο εσωτερικό του ναού υπήρχε διώροφη δωρική κιονοστοιχία σε σχήμα «Π», δημιουργώντας ένα υπερώο. Από αυτό το υπερώο, οι επισκέπτες-ικέτες μπορούσαν να θαυμάσουν το θεόρατο χρυσελεφάντινο άγαλμα της Θεάς, ενώ στον οπισθόδομο φυλασσόταν ο θησαυρός της Θεάς και της πόλης.

Η στέγη, μαρμάρινη κι αυτή, στηριζόταν σε τέσσερις κομψούς ιωνικούς κίονες.

Την επόμενη εβδομάδα θα ολοκληρώσουμε το αφιέρωμα με την ιστορία και τα μυστικά του Παρθενώνα.