ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ
ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ
Φίλες και φίλοι,
Η σημασία του λιμανιού της Σμύρνης ήταν τόση ώστε ο Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος ιεράρχησε την πόλη ως δεύτερη μετά την Έφεσσο στην δυτική Μικρά Ασία. Εκείνη την περίοδο φαίνεται ότι δρούσαν εκεί έμποροι πολυτελών υφασμάτων, ένδειξη της ευημερίας της πόλης. Επίσης έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη κρατικών σιταποθηκών στη Σμύρνη που εξυπηρετούσαν την τροφοδοσία της Κωνσταντινούπολης.
Διάφορα στοιχεία δείχνουν ότι κατά τον 12ο αιώνα Βενετοί έμποροι δρούσαν στην περιοχή της Σμύρνης, αν και η πόλη δεν αναφέρεται στα χρυσόβουλα με τα οποία ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός τους παραχώρησε εμπορικά προνόμια. Φαίνεται επίσης ότι εκτός των σιτηρών είχε αρχίσει και η παραγωγή λαδιού.
Γύρω στα μέσα του 12ου αιώνα (1156-1158) μια σειρά εγγράφων δείχνει ότι Ιταλοί έμποροι προσπάθησαν να διεισδύσουν στο εμπόριο της περιοχής, αλλά οι προσπάθειές τους δεν ευοδώθηκαν. Μεγάλο μέρος των τοπικών συμφερόντων ανήκε στο κράτος και σε μοναστήρια, μεταξύ των οποίων και η Μονή Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη- αυτοκρατορικό καθίδρυμα των Κομνηνών με σημαντικά προνόμια υπό μορφήν γαιοκτησίας, αλλά και φορολογικών προσόδων.
Η Γένουα καθυστέρησε να αποκτήσει προνόμια σε σύγκριση με την Βενετία. Ωστόσο, με τη Συνθήκη του Νυμφαίου (1261) παραχωρήθηκε στους Γενουάτες το δικαίωμα είσπραξης φόρων από τη Σμύρνη και το λιμάνι της. Δεν είναι όμως σαφές σε ποιο βαθμό ίσχυσε αυτή η συμφωνία, αφού το 1294 οι Γενουάτες διαμαρτυρήθηκαν για την απαίτηση καταβολής κομμερκίου(=εμπορικού φόρου).
Μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1261, ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος παραχώρησε στους Γενουάτες την Φώκαια, η παραγωγή της οποίας σε στύψη (ουσία απαραίτητη στην κατεργασία πολύτιμων υφασμάτων) είχε μείνει ανεκμετάλλευτη ως τότε.
Έχοντας αναλάβει την εξόρυξη και την εμπορική εκμετάλλευση της στύψης, οι Γενουάτες αδελφοί Ζακαρία, προκειμένου να θωρακίσουν τα συμφέροντά τους στη Φώκαια, πραγματοποίησαν επιχειρήσεις στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας. Το 1304 κατέλαβαν τη Χίο, ενώ την ίδια χρονιά εμφανίζονται σ’ ένα χρυσόβουλο να κατέχουν το λιμάνι της Σμύρνης, που το οχύρωσαν.
Ο Μαρτίνο Ζακαρία κατάφερε να κρατήσει το λιμάνι της Σμύρνης ως το 1329, ενώ συμμετείχε στη Σταυροφορία του πάπα Κλήμεντα ΣΤ΄(1344) που κατάφερε να καταλάβει το λιμάνι της Σμύρνης.
Τις επόμενες δεκαετίες η γενουατική παροικία της πόλης καλλιέργησε τις σχέσεις της με το τουρκικό εμιράτο και γνώρισε ακμή, ενώ ακόμη και μετά την εκδίωξη των Ιωαννιτών από το λιμάνι της Σμύρνης από τους Μογγόλους του Τιμούρ (Ταμερλάνου) το (1402), συνέχισε την εμπορική της δραστηριότητα, στην κατεστραμμένη από τα στίφη των Μογγόλων και την απύθμενη αγριότητα του Τιμούρ πόλη, πληρώνοντας φόρο στον Μογγόλο τύραννο. (Είναι τραγική η ομοιότητα των γεγονότων του 1402 με εκείνα του 1922 στη Σμύρνη. Και με τους Μογγόλους υπήρχε η βεβαιότητα του κόσμου ότι δεν θα καταστρεφόταν η πόλη, και συγκεντρώθηκαν πλήθη από τις γύρω πόλεις, και με τους Τούρκους έγινε ακριβώς το ίδιο πεντακόσια χρόνια αργότερα).
Από τον 10ο αιώνα η Σμύρνη ήταν σημαντική ναυτική βάση, υποκαθιστώντας το αχρηστευμένο λιμάνι της Εφέσσου. Στο έργο του Κωνστανίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου Περί Θεμάτων η Σμύρνη καταγράφεται ως πόλη του Θέματος Θρακησίων, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί έδρα του Ναυτικού Θέματος Σάμου. Τα Ναυτικά Θέματα διέθεταν στόλο επιφορτισμένο και με τη φύλαξη των χερσαίων Θεμάτων, όπως το Θέμα Θρακησίων.
Η ναυτική δράση του Σελτζούκου Τούρκου Τζαχά ώθησε το βυζαντινό κράτος να αναπτύξει αξιόμαχο στόλο, ικανό να εξασφαλίσει την κυριαρχία στις θάλασσες κατά τον 12ο αιώνα απέναντι στους σφετεριστές της Κύπρου και της Κρήτης, αλλά και των εξωτερικών κινδύνων λόγω των σταυροφοριών.
Μετά την ανάκτηση των παραλιακών πόλεων της Μ. Ασίας από τον Τζαχά, η Σμύρνη αναβαθμίστηκε κι έγινε βάση για τις επιχειρήσεις του βυζαντινού στόλου στη Μ. Ασία.
Στα χρόνια της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, η Σμύρνη ήταν το κυριότερο ναυπηγείο και πολεμικό λιμάνι της αυτοκρατορίας. Ο Γεώργιος Ακροπολίτης αναφέρει ότι εκεί κατασκευάστηκε ο λαμπρός στόλος του Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη. Κατά το β΄ μισό του 13ου αιώνα, και έως την κατάληψή της από το εμιράτο του Αϊδινίου, η Σμύρνη παρέμεινε σημαντικό λιμάνι της παλαιολόγειας αυτοκρατορίας και πρωτεύουσα του Θέματος Θρακησίων.